استناد اجباری در مقالات و داوری جعلی

محققان به‌تازگی نسبت به فرآیندی که در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد، هشدار داده‌اند. تجزیه‌وتحلیل آنها از ۵۰ گزارش داوری از مقالات دانشگاهی ارائه‌شده برای انتشار به این نتیجه رسیده که سرقت علمی در گزارش‌های داوری دقیق تحلیل‌شده، بسیار زیاد است. این گزارش‌ها اساسا بی‌معنا، مبهم و بی‌ربط با نسخه اصلی و واقعی گزارش بوده‌اند. اگرچه ممکن است صرفا سرقت علمی مربوط به گزارش‌های داوری باشد که یا ترکیبی کامل یا جزئی از منابع مختلفی است که مستلزم سرقت فکری بدون شناخت حاکمیت فکری است، تجزیه‌وتحلیل ۲۶۳ گزارش داوری، ذهن محققان را به سوءرفتار دیگری جلب کرد که در آن، یک فرد یا گروهی از افراد به‌طور سیستماتیک گزارش‌های داوری بسیار مشابه و یکسانی را در مقالات دانشگاهی متفاوت تولید می‌کنند. اگرچه محققان از جمع ۱۳ گزارش بررسی‌شده، تنها دو گزارش را با داوری دقیق مشاهده کرده‌اند که توسط یک فرد مورد داوری قرار گرفته بود، اما این رویه در مواردی که مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته، ثابت بوده و حجم داوری‌های جعلی بسیار بالاست. علاوه‌بر این، چنین عملکرد ضعیفی در بسیاری از موارد با استناد اجباری داوری مرتبط است. 

   بررسی ۲۶۳ مقاله با گزارش داوری 

این استاد دانشگاه درطول تحقیقاتی که انجام می‌داد، متوجه نوعی استناد اجباری در مقالات شد. او در جست‌وجوی سایر گزارش‌های داوری برای یافتن موارد مشابهی از استناد اجباری، الگویی را در محتوای گزارش‌های داوری شناسایی کرد، حتی از جست‌وجوی گوگل برای یافتن گزارش‌های داوری مشابه کمک گرفت و از زنجیره‌های کلمات (هم جملات کامل و هم ناقص) به همراه نام داور استفاده کرد. او از زمان شروع این تحقیق تاکنون ۲۶۳ گزارش داوری را جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل کرده که به‌صورت آنلاین می‌توان به آنها دسترسی پیدا کرد. این تعداد گزارش درمورد مقالات منتشرشده در ۳۷ مجله است که عمده آنها (۹۸.۱ درصد) متعلق به انتشارات MDPI است که همگی، آثار داوری‌شده توسط ۲۶ داور معروف به‌اضافه برخی از داوران ناشناس است. بنابراین مراکز داوری مقالات حداقل بیش از سه‌سال روی این مقالات کار کرده‌اند. گزارش‌های موردبررسی بین ۹ فوریه ۲۰۲۱ تا ۸ ژانویه ۲۰۲۴ منتشر شده‌اند. داورانی که روی فرآیند داوری مقالات فعالیت می‌کنند، ممکن است به‌صورت انفرادی یا همراه با سایر داوران (متشکل از یک گروه دو نفره تا حداکثر ۱۰ نفر) به‌عنوان همکار یا نویسندگان مشترک حضور داشته باشند. بررسی‌های دقیق مقالات به‌رغم کاستی‌های موجود و فضایی برای بهبود، راهی است که حتی امروزه در دوران دیجیتال، به‌منظور کنترل کیفیت و یکپارچگی پژوهش‌های علمی، تسهیل شده و ارزیابی‌های حیاتی از جدید بودن، کیفیت، تاثیر و اخلاقی بودن پژوهش‌های دانشگاهی در دستورکار قرار گرفته است. 

   وقتی فقط تکرار می‌کنند نه داوری!

بدون‌شک مراکز داوری مقالات، گزارش‌هایی از جعل و سوءاستفاده را نشان می‌دهند که ماهیت و دلیل وجودی بررسی‌های دقیق را گمراه می‌کند و در بدترین حالت، اعتماد به علم یا حداقل یافته‌های علمی منتشرشده را از بین می‌برد. با توجه به این وضعیت، پژوهشگران و به‌طورکلی جامعه، وظیفه نظارت بر کیفیت گزارش‌های داوری‌شده را هنگام بررسی و مطالعه یک مقاله علمی مشترک برعهده دارند. نظرات داوران کلی است و بارها و بارها آنچه را واقعا مورداستفاده مجدد قرار می‌گیرند، به‌عنوان نظرات معنی‌دار پنهان می‌کنند، به‌طوری‌که برای ارزیابی یک گزارش داوری به‌عنوان گزارش جعلی، نه تخصص بالایی در موضوع لازم است و نه آموزش آکادمیک.

درواقع با توجه به اینکه هیچ ارزیابی‌ای از محتوای مقالاتی که در دست بررسی و داوری هستند وجود ندارد، این نتیجه به‌دست می‌آید که گزارش‌های داوری‌های مقالات جعلی هستند. درعوض داوران کاری جز تکرار جملات و سوالات عمومی انجام نمی‌دهند و به‌راحتی همان عبارات و کلمات را در مقالات حوزه‌های مختلفی چون علوم اجتماعی، فیزیک نظری و زیست پزشکی به‌کار می‌برند. به‌عبارتی در داوری جعلی داوران درحقیقت هرگز دست‌نوشته یا مقالات را داوری نمی‌کنند، بلکه یک‌سری جملات کلی، مبهم و بی‌ربط به موضوع مقاله را برای نویسندگان می‌نویسند و کپی و جایگذاری می‌کنند.

ازجمله نمونه جملاتی که داوران مقالات جعلی در فرآیند داوری اشاره می‌کنند، عبارتند از: «به‌طور خلاصه، نویسنده باید یافته‌های علمی بیشتری اضافه کند.» «مقایسه نتایج حاضر با سایر یافته‌های مشابه در مقالات باید با جزئیات بیشتری موردبحث قرار گیرد.» «تازه بودن این مقالات مشخص نیست. تفاوت بین کار حاضر و کارهای قبلی باید برجسته شود.» می‌توان داوری چنین مقالاتی را با بیماران مختلفی با آسیب‌شناسی‌های متفاوت و با آنالیزها و آزمایش‌های تشخیصی مقایسه کرد که به پزشکان مختلف مراجعه می‌کنند و بدون توجه به محتوای آن تحلیل‌ها، متخصصان مختلف به یک تشخیص رسیده و درمان یکسانی را انجام می‌دهند. البته یک داور می‌تواند عبارات کلی را در میان نظرات داوری بگنجاند. با وجود این، زمانی که فرآیند یک داوری مملو از عبارات کلی با ارجاعات معدود یا بدون ارجاع مشخص به محتوای مقاله تحت داوری باشد، بسیار مشکوک است. 

متن کامل گزارش ندا اظهری خبرنگار گروه دانشگاه را روزنامه فرهیختگان بخوانید.