معادل فارسی کلمات پرکاربرد در دانشگاه

 «پروپوزالم را تحویل دادم»، «ددلاین پروژه را نهایی کردم» و جملاتی از این دست که آنقدری به گوش‌مان رسیده که دیگر در نگاه اول متوجه به کار بردن کلمات غیرفارسی در آن نمی‌شویم؛ موضوع زمانی بدتر می‌شود که حتی برای برخی از  واژه‌ها نمی‌توانیم به سرعت کلمه معادل فارسی‌اش را پیدا کنیم. برخی از کلمات انگلیسی به حدی در تار و پود زبان فارسی عجین شده‌اند که در نگاه اول به‌نظر می‌رسد، جداسازی آنها غیرممکن است. کلماتی که قطعا در بین نسل جوان و جامعه دانشگاهی کاربرد بیشتری هم داشته و نه‌تنها دانشجویان، بلکه اساتید هم به استفاده از آنها اصرار دارند!

البته نمی‌توان این مسئله را هم نادیده گرفت که خاستگاه استفاده از برخی واژگان از اتمسفر دانشگاهی نشأت گرفته است. فضایی که گویی زور رشته‌های زبان و ادبیات فارسی به آنها نرسیده و قرار هم نیست به این زودی‌ها بتواند از پس چنین واژگانی بربیاید! البته اگر بخواهیم خوش‌بینانه‌ترین حالت را مدنظر قرار دهیم، باید بگوییم میزان استفاده از واژگان غیرفارسی در میان نسل جوان و در ساحت کلان‌تر جامعه، در همین حد باقی می‌ماند، اما میدان واقعیت نشان می‌دهد هر روز عرصه زبان و ادبیات فارسی تنگ‌تر می‌شود و اگر همین مسیر ادامه داشته باشد، دور از انتظار نیست که در آینده نه‌چندان دور استفاده از برخی واژگان اصیل فارسی به امر غیرعادی تبدیل شود. موضوعی که ما را بر آن داشت تا به مناسبت ۲۰ مهرماه و روز بزرگداشت حافظ نگاهی داشته باشیم به وضعیت زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های کشور. مراکزی که خود باید به‌عنوان یکی از بازوان ترویج و توسعه زبان فارسی در کشور محسوب شوند، حالا خود به محلی برای ترویج واژگان غربی آن هم به بهانه توسعه علم تبدیل شده‌اند. اتفاقی که شاید دلیل اصلی آن را بتوان همراهی و استفاده بیش از حد اساتید رشته‌های مختلف از واژگان مختلف انگلیسی دانست. 

مریم سیدان، عضو هیئت‌علمی گروه زبان دانشگاه صنعتی شریف چندی پیش در گفت‌وگو با روزنامه این دانشگاه عنوان کرده بود، اساتید دانشگاهی باید به استفاده از کلمات انگلیسی اهمیت بیشتری دهند؛ چراکه این کار روی دانشجویان تأثیر زیادی دارد. هرچند به گفته این استاد، بعضی از اساتید در استفاده از کلمات دقت می‌کنند، اما در مجموع خواندن چندین سال کتاب و مقالات انگلیسی روی اساتید هم تاثیر می‌گذارد. نکته قابل توجه در صحبت‌های این استاد دانشگاه نقش سیستم آموزشی کشور در پررنگ شدن استفاده از واژگان خارجی است. سیستمی که براساس گفته‌های سیدان در این زمینه ضعیف عمل کرده و حذف زنگ انشا در برخی از مدارس کشور نشان از بی‌اهمیت بودن سهم زبان و ادبیات در سیستم آموزش است. 

آنچه از صحبت‌های این عضو هیئت‌علمی و البته واقعیت موجود در کف دانشگاه‌ها به چشم می‌خورد، آن است که زبان و ادبیات فارسی در طول ۴ دهه گذشته، نتوانسته آن‌طور که باید جای خود را در میان سیستم آموزشی چه در سطح آموزش‌های عمومی و چه آموزش عالی به درستی پیدا کند. از طرف دیگر نمی‌توان این مهم را هم کتمان کرد که با توجه به رشد تکنولوژی‌های ارتباطی و سرعت بالای گسترش استفاده از برخی واژگان، زنگ خطر برای زبان و ادبیات فارسی کشور به صدا درآمده و می‌طلبد در وهله اول اساتید دانشگاهی به‌ویژه اساتید رشته زبان و ادبیات فارسی، آستین‌های همت را تا تغییر وضعیت فعلی بالا بزنند. 

نکته قابل توجه در این میان آن است که قطعا زبان فارسی به‌عنوان اصلی‌ترین مؤلفه در حفظ هویت ایرانی در طول قرن‌های مختلف بوده است، از این رو طبیعتا به حاشیه کشیده شدن زبان و ادبیات فارسی می‌تواند در آینده نه‌چندان دور صدمات جبران‌ناپذیری را به هویت ایرانی وارد کند که قطعا با صرف هزینه و زمان زیاد هم دیگر نمی‌توان شرایط را به قبل برگرداند.

موضوع دیگر آن است که برای رسیدن به مرجعیت علمی که طی سال‌های گذشته به یکی از موضوعات مهم در عرصه علم و فناوری کشور تبدیل شده، یکی از موضوعات مهم و غیرقابل انکار آن است که بتوانیم توانمندی‌های علمی‌مان را به زبان فارسی به دنیا معرفی کنیم. اتفاقی که باعث شده تا بحث حمایت از مجلات بین‌المللی فارسی زبان از سوی وزارت علوم طی سال‌های گذشته جدی‌تر گرفته شود، اما اگر نتوانیم از کلیت زبان و ادبیات فارسی پاسداری کنیم، نه‌تنها تلاش‌ها در حوزه علمی از این حیث بی‌اثر می‌ماند، بلکه با به خطر افتادن هویت ایرانی، نمی‌توان انتظار داشت پیشرفت‌های علمی‌مان نیز به زبان فارسی اشاعه پیدا کند.