در دل شب، وقتی که تمامی شهر به خواب و خیابان‌ها در سکوت فرو رفته‌اند، در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، دنیایی دیگر در جریان است. نور کم‌رنگ لامپ‌های بیمارستان، صدای بوق دستگاه‌های پزشکی و آوای گام‌های سریع پرستاران که در راهرو‌ها می‌چرخند، همه حکایت از شجاعت، فداکاری و دلسوزی دارند. در این دنیای پرچالش، پرستاران به عنوان ستون‌های اصلی نظام سلامت، در خط مقدم مبارزه با بیماری‌ها، حوادث و بحران‌های مختلف ایستاده‌اند، اما در کنار تمام این فداکاری‌ها، چالش‌هایی فراوان و گاه طاقت‌فرسا وجود دارد که کمتر به چشم مردم و سیاستگذاران می‌آید.
در این روایت، تلاش داریم تا دنیای پرستاران ایرانی را از نزدیک لمس کنیم و نگاهی به نیاز‌ها و مطالبه‌های برحق آنها داشته باشیم.
کمبود پرستار مهمترین چالش بیمارستان‌ها
یک پرستار تازه کار که دو سال است به عنوان پرستار شرکتی در یکی از بیمارستان‌ها جذب شده، کمبود پرستار را مهمترین مشکل این روز‌های جامعه پرستاری می‌داند. توضیح می‌دهد: «گاهی در شرایطی قرار می‌گیریم که حتی نمی‌دانیم از کجا باید شروع کنیم. تعداد بیماران زیاد است و پرستار کم. بیشتر مواقع مجبوریم چندین نفر را با هم مراقبت کنیم. این فشار زیاد است، اما باید انجامش بدهیم، چون پای جان بیماران در میان است. در بسیاری از موارد، تعداد پرستاران به اندازه‌ای نیست که بتوانیم به همه بیماران به‌درستی رسیدگی کنیم. گاهی اوقات از شدت فشار کار، قادر به مراقبت کامل از بیماران نیستیم. کمبود نیروی انسانی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که با آن روبه‌رو هستیم.»
کمبود حداقل ۱۴۰ هزار پرستار در کشور
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی روز گذشته در نشستی با اعضای سازمان نظام پرستاری اظهار کرد: در کشور با کمبود حدود ۱۴۰ تا ۱۸۰ هزار پرستار مواجه هستیم. نمی‌شود که با به کارگیری پرستار شرکتی، طرحی و قراردادی مشکل کمبود را حل کنیم، زیرا این افراد انگیزه‌ای برای کار کردن در چنین شرایطی ندارند و باید فکری اساسی در این خصوص شود.
نقش دو سازمان در افزایش نیرو‌های انسانی پرستاری
نجاتیان، رئیس سازمان نظام پرستاری درباره جذب نیروی پرستاری به تسنیم می‌گوید: براساس آمار وزارت بهداشت سالانه ۳۰۰۰ پرستار بازنشسته می‌شوند و ما کنار مسئله بازنشستگی نیروها، پدیده ترک خدمت پرستاران را نیز داریم، سالانه ۱۵۰۰ پرستار ترک خدمت می‌کنند و نزدیک ۵۰۰ نفر نیز مهاجرت می‌کنند.
به گفته او، استاندارد نیروی پرستاری در کشور ۱.۸ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است، اما در زمان حاضر در کشور به طور میانگین ۰.۹ یا کمتر از یک پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی داریم.
با این وجود، دو سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی که نقش اصلی را در اعطای مجوز‌های جذب نیرو‌های جدید ایفا می‌کنند در این زمینه به وظایف خود عمل نمی‌کنند.
نجاتیان ادامه می‌دهد: سازمان امور اداری و استخدامی که باید مجوز استخدام را به وزارت بهداشت بدهد در چند سال گذشته در این حوزه تعلل کرده است و تعداد کافی مجوز جذب به وزارت بهداشت نداده است و نظام سلامت را به‌سوی جذب نیرو‌های شرکتی سوق داده است.
پرستاران به دلیل گرانی مسکن حاضر به کار در کلانشهر‌ها نمی‌شوند!
افزایش هزینه اسکان در بسیاری از شهر‌ها از جمله کلانشهر‌ها نیز چالش زیادی برای شهر‌های بزرگ از جمله پایتخت در تأمین نیروی پرستاری به شمار می‌رود.
رنجبران، مدیر پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره می‌گوید: جذابیت اشتغال پرستاران در تهران به دلیل مشکل مسکن کم است و درخواست داریم اگر پانسیون‌ها یا ساختمان‌هایی قابل انتقال برای استفاده جامعه پرستاری است، این کار اتفاق بیفتد تا در کلانشهر‌ها به دلیل مشکلات اسکان، دچار کمبود نیرو نباشیم.
مجبوریم به شغل‌های دوم و سوم فکر کنیم
پرستاران با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند که فراتر از سختی‌های کاری‌شان است. به رغم زحمات فراوان و شبانه‌روزی که می‌کشند، بخشی از حقوق پرستاران اغلب به‌طور منظم پرداخت نمی‌شود و مشکلات مالی به دغدغه‌ای جدی تبدیل شده است.
یک آقای پرستار که چندسالی در بیمارستان‌های مختلف یکی از شهرستان‌های اطراف تهران کار کرده، از شرایط مالی سخت پرستاران می‌گوید: «حقوق ما به هیچ وجه متناسب با حجم کاری که داریم نیست. در بسیاری از مواقع مجبوریم به شغل‌های دوم و سوم بپردازیم تا بتوانیم هزینه‌های زندگی خود را تأمین کنیم.»
او می‌افزاید: «الان من با ۱۰ سال سابقه کار در حدود ۱۷ میلیون تومان با مجموع کارانه و اضافه کار، دریافتی دارم که این میزان نیز مشمول مالیات‌های زیادی می‌شود و در نهایت میزان درآمد نهایی من به ۱۴، ۱۵ تا میلیون تومان می‌رسد که بخشی از آن نیز به دلیل تأخیر بیمه‌ها با تأخیر زیادی پرداخت می‌شود.»
ماجرای اجرای ناقص یک قانون ۱۴ ساله
موضوع عدم اجرای کامل قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری نیز یکی دیگر از مشکلات جدی پرستاران در دوسال اخیر است که به چالش‌های پرداختی به پرستاران اضافه کرده است.
یک پرستار می‌گوید: «هرسال در روز پرستار به عنوان خبر خوش و جایزه به پرستاران، وعده اجرای یک قانون در حوزه پرستاری داده می‌شود، اما در نهایت اجرای این قانون یا ناقص است و یا قطره چکانی است. قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری دو سال است که وعده داده شده، اما در نهایت به جای اجرای کامل قانون و پرداخت تعرفه‌های پرستاری به صورت به روز و به موقع، منابع این تعرفه‌ها به صورت قطره چکانی در اختیار پرستاران قرار گرفت به طور مثال در دو سال گذشته من به عنوان پرستاری که در بخش داخلی جراحی مشغول به کار است؛ یک بار ۴ میلیون و بار دیگر ۶ میلیون تومان بابت اجرای تعرفه خدمات پرستاری دریافت کرده‌ام در حالی که عملکرد من در بیمارستان درآمد بسیار بیشتری ایجاد کرده است.»
قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری که مبتنی بر پرداخت کارانه به پرستاران بر مبنای میزان ارائه خدمات آنها در بخش‌های بستری و سرپایی بود، ۱۴ سال بود که برزمین مانده و اجرا نشده بود. در نهایت چهار سال پیش با تأکید رهبر معظم انقلاب در دیدار با پرستاران، بر اجرای قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری، دولت وقت وعده اجرای قانون را به پرستاران داد. اجرای این قانون در ابتدا بارقه‌های امید را در دل پرستاران ایجاد کرد، اما در نهایت به دلیل اجرای ناقص قانون توسط دولت و وزارت بهداشت و مشکلاتی که در تدوین برخی آیین نامه‌ها وجود داشت، نه تنها نتوانست رضایتمندی پرستاران را بیشتر کند بلکه به دلیل تأخیر در پرداختی‌ها و عدم پرداخت تعرفه مبتنی بر عملکرد پرستاران، به افزایش تنش بین پرستاران و وزارت بهداشت دامن زد.
عدم اجرای صحیح قانون به دلیل تأخیر بیمه‌ها و مشکلاتی که بیمارستان‌ها در پرداخت به پرستاران ایجاد کردند در نهایت باعث شد که عبادی؛ معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز به مشکلات اجرای قانون اذعان و بیان کند: «باید حداکثر تا یک ماه پس از ارسال اسناد به بیمه‌ها، حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد مبلغ ریالی تعرفه خدمات ارائه شده، به مراکز ارائه دهنده خدمت پرداخت شود، اما به دلیل تنوع بیمه‌های پایه این اتفاق نمی‌افتد و خدمات پرستاری ارائه می‌شود، اما پرداخت تعرفه از سوی بیمه‌ها با تأخیر چندماهه صورت می‌گیرد.»
اضافه کار‌های اجباری به دلیل کمبود نیرو
یکی از راهکار‌هایی که مسئولین نظام سلامت برای رفع چالش کمبود شدید نیروی پرستاری اتخاذ کرده‌اند، تحمیل اضافه کاری‌های اجباری به پرستاران برای جبران کمبود نیرو است. به عبارت دیگر، دولت به جای افزایش جذب پرستاران، پرستاران را به انجام اضافه کاری‌ها مجبور کرده است تا یک پرستار با اضافه کاری، جای خالی دو یا چند پرستار را پر کند!
اما مبلغ اضافه کاری نه تنها به شدت پایین است بلکه همین مبلغ پایین نیز با تأخیر بسیار زیاد به پرستاران پرداخت می‌شود!
یک پرستار با سابقه ۲۲ سال کار به تسنیم می‌گوید: «در حال حاضر حکم من با ۲۲ سال سابقه کار، ۲۰ میلیون تومان است که از این میزان، نزدیک به دو میلیون تومان نیز بابت مالیات کسر می‌شود. اضافه کاری برای من ساعتی ۳۲ هزار تومان است و این مبلغ برای کسی که ۲۲ سال در سیستم درمانی کار کرده و به دلیل کمبود شدید نیرو دچار فرسودگی شده است مبلغ بسیار ناچیزی است و انگیزه‌ای برای اضافه کاری ایجاد نمی‌کند ضمن این که یک پرستار با بیش از ۲۰ سال سابقه، آنقدر دچار مشکلات جسمی و فشار روانی شده که نتواند اضافه کاری ۸۰ ساعته بیاید. مبلغ اضافه کار برای پرستارانی که سابقه خدمت کمتری دارند بسیار پایین‌تر و نزدیک به ۲۰ هزار تومان است که نوعی توهین به پرستار و نادیده گرفتن سختی کار او حساب می‌شود.»
نجاتیان، رئیس سازمان نظام پرستاری در این رابطه به تسنیم گفت: فرمول اضافه‌کاری پرستاران صحیح نیست و پرستاران به‌طور متوسط ۲۵ هزار تومان بابت هر ساعت اضافه‌کار دریافت می‌کنند، به همین دلیل به‌دنبال این راهکار بودیم که مبلغ اضافه‌کاری پرستاران را افزایش دهیم.
وی به برگزاری جلساتی با وزارت بهداشت و سازمان برنامه و بودجه برای اصلاح فرمول اضافه‌کاری خبر داد و بیان کرد: آنچه در سازمان برنامه و وزارت بهداشت مطرح کردیم این است که باید میزان اضافه‌کاری پرستاران حداقل به ۱۰۰ هزار تومان برسد و اگر غیر از این باشد پاسخگوی نیاز‌های نظام سلامت و پرستاران نخواهد بود. البته این ۱۰۰ هزار تومانی که بابت هر ساعت اضافه‌کاری پرستاران پیشنهاد کرده‌ایم یک‌سوم قیمت واقعی است که باید برای پرستاران در نظر گرفته شود، اما بنا به شرایط کشور و منابعی که در نظر گرفته شده این مبلغ را پیشنهاد کرده‌ایم. در صورتی که میزان مبلغ اضافه‌کاری پرستاران به‌ازای هر ساعت به‌طور متوسط کمتر از ۱۰۰ هزار تومان باشد، این مسئله مورد پذیرش سازمان نظام پرستاری نخواهد بود.
حال دولت از خبر‌های خوش به پرستاران درباره افزایش مبلغ اضافه کاری سخن می‌گوید و باید دید در نهایت میزان اضافه کاری این نیروها چه میزان افزایش خواهد یافت.
قوانین علیه شب کاری پرستاران!
یکی از پرستاران خانومی است که ۱۲ سال سابقه کار دارد و متأهل و دارای دو فرزند است، می‌گوید عاشق شغل پرستاری است و حاضر است که بخاطر شغلش برخی شب‌ها حتی از فرزندان و همسر خود دور بماند و در بیمارستان حضور پیدا کند تا هیچ بیماری به دلیل نبود پرستاران خدمات بی‌کیفیت درمان نکند، اما از قوانینی که برخی بیمارستان‌ها به صورت سلیقه‌ای برای پرستاران شب کار اعمال می‌کنند گلایه دارد.
وی می‌افزاید: «در زمان حاضر میزان اضافه کاری که به روزکار‌ها تعلق می‌گیرد در بیمارستان ما بیشتر از شب‌کار تعیین شده است! اختلاف درآمدی که بین پرستاران روز و شب ایجاد کرده‌اند باعث شده تا انگیزه من برای شب کاری نزدیک به صفر شود، زیرا احساس می‌کنم این ظلمی است که عامدانه در حق من می‌شود. شاید یک علت این باشد که عمده مسئولان پرستاری خودشان روزکار هستند و به فکر منافع خود هستند.»
پرستاران رفاهیات خاصی ندارند
در کنار همه مسائل ذکرشده، پرستاران می‌گویند که هیچ رفاهیاتی برای آنها در نظر گرفته نمی‌شود.
یکی از پرستاران، آقای ۴۳ ساله‌ای است که در این باره به تسنیم می‌گوید: «وزارت بهداشت متأسفانه یکی از بدترین وزارتخانه‌ها از لحاظ ارائه خدمات رفاهی است و هیچ امکاناتی برای پرسنل خود در نظر نمی‌گیرد. بسیاری از سازمان‌های دولتی برای کارکنان خود، رستوران‌های طرف قرارداد و یا هتل‌هایی دارند که امکان اسکان با هزینه‌های بسیار پایین‌تر در آنها وجود دارد، اما وزارت بهداشت در این زمینه هیچ خدمت رفاهی ارائه نمی‌کند. اگر هم باشد هزینه‌های آن معادل هزینه‌های آزاد است و تسهیلات خاصی برای پرستاران ندارد.»
مسئولان فکری به حال پرستاران کنند
شاید هنوز نتوانسته‌ایم به طور کامل درک کنیم که چه فداکاری‌هایی از جانب پرستاران صورت می‌گیرد و چگونه آنها در سایه مشکلات متعدد همچنان به خدمات خود ادامه می‌دهند، اما آنچه مسلم است این است که پرستاران باید به عنوان ستون‌های اصلی نظام سلامت کشور، مورد توجه و حمایت قرار گیرند. اگر از زحمات و فداکاری‌های آنها تقدیر نکنیم، نه تنها به وضعیت سلامت جامعه لطمه وارد می‌شود، بلکه انگیزه و توانمندی پرستاران نیز در معرض خطر قرار می‌گیرد. نظام سلامت بدون شک به آنها نیاز دارد و وظیفه مسئولین این است که به مطالبات آنها پاسخ دهند و شرایط بهتری برای آنان فراهم کنند.
