از موشک بالستیک اورشنیک روسیه چه می دانیم؟

روسیه در ۲۱ نوامبر نوع جدیدی از موشک را به سمت اوکراین شلیک کرد. در ابتدا، اوکراینی ها ادعا کردند که این یک موشک بالستیک قاره پیما (ICBM) بوده است. سپس روسیه ادعا کرد که این یک موشک جدید “هاپرسونیک” است، در حالی که آمریکایی ها گفته اند این یک موشک بالستیک میان برد (IRBM) بوده است. ظاهراً این موشک به تلافی دریافت مجوز توسط اوکراین برای پرتاب موشک های انگلیسی-فرانسوی Storm Shadow/SCALP و موشک های ATACMS آمریکایی به روسیه شلیک شده است. اوکراین پیش تر از موشک‌های ATACMS برای انهدام سامانه های دفاع هوایی اس-۴۰۰ و اس-۳۰۰ روسی در سرزمین‌های اشغالی خود استفاده کرده بود.

ICBM و IRBM هر دو برای استفاده هسته ای ساخته شده اند

مقامات ایالات متحده به سرعت با ادعاهای اوکراین مبنی بر اینکه این یک موشک از نوع ICBM است مخالفت کرده و مدعی شدند که این یک IRBM بوده است. بحث در مورد اینکه آیا این موشک یک موشک بالستیک قاره پیما یا موشک بالستیک میان برده بوده تا حدودی بی نتیجه مانده است زیرا هر دو برای حمل کلاهک های هسته ای استفاده می شوند و هر دو نباید در نبردهای متعارف (به دلیل ترس از تشدید تنش هسته ای) استفاده شوند. هر دو بردی دارند که می توانند کلاهک های هسته ای را به پایتخت های اروپایی برسانند.

«در مورد ماهیت این موشک (ICBM یا IRBM) بحث هایی وجود دارد، اما به نظر من هدف سیاسی بسیار واضح تر است. استفاده از سلاحی با قابلیت‌ کلاهک بازگشتی هدف‌گیری مستقل چندگانه (MIRV) که معمولاً برای تسلیحات با محموله‌های هسته‌ای به کار می رود، با هدف ایجاد بحث‌هایی در مورد استفاده احتمالی روسیه از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی در اوکراین است». – تریستان ساور، تحلیلگر دفاعی GlobalData

استفاده از این موشک بسیار مهم است، از آنجایی که موشک های بالستیک قاره پیما (و موشک های بالستیک میان برد) تنها برای حمل کلاهک های هسته ای استفاده می شوند. این موشک ها هرگز برای حمل کلاهک های متعارف استفاده نمی شوند زیرا خطر اشتباه محاسباتی و پرتاب سلاح های هسته ای واقعی توسط یک طرف وجود دارد. هیچ راهی برای دانستن اینکه موشک های ICBM چه سرجنگی حمل می کنند تا زمانی که به هدف می رسند وجود ندارد.

چیزی که این را به یک پیشرفت مهم تبدیل می‌کند، اندازه کلاهک نیست (حتی ممکن است کلاهک‌ها به طور کامل برداشته شده باشند) و یک ادعای دیگر روسیه مبنی بر استفاده از موشک «هایپرسونیک» در اوکراین نیست. آنچه مهم است نوع سلاح است. این نوع فقط برای حمل کلاهک هسته ای به کار گرفته می شود. واضح است که روسیه در تلاش بوده تا سیگنالی قدرتمند به غرب ارسال کند.

ICBM یک موشک بالستیک با برد بیش از ۵,۵۰۰ کیلومتر است. به طور کلی توافق شده است که IRBM ها بردی بین ۳,۰۰۰ کیلومتر تا ۵,۵۰۰ کیلومتر داشته باشند. موشک‌های ATACMS آمریکا و موشک‌های Iskander روسی جزو موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد طبقه‌بندی می‌شوند که برای حمل کلاهک های متعارف استفاده می‌شوند (موشک های اسکندر می‌توانند کلاهک هسته‌ای نیز حمل کنند). ICBM ها قبلاً هرگز در نبرد مورد استفاده قرار نگرفته بودند.

تغییر در کاخ سفید

به همان اندازه که این موشک در واکنش به استفاده اوکراین از موشک های دوربرد ارائه شده توسط غرب در روسیه بوده، شاید جنبه بزرگتر استفاده از آن انتخابات آمریکا باشد. بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهوری که بزودی کاخ سفید را ترک خواهد کرد، دست نسبتاً آزادث برای تصمیم‌گیری در آخرین لحظات و تغییرات در هفته‌های آخر ریاست جمهوری‌اش دارد. مجوز بایدن برای استفاده از موشک های ارائه شده توسط غرب در روسیه نیز ممکن است پاسخی به ارسال هزاران سرباز، میلیون ها گلوله توپ، موشک و سایر کمک های کره شمالی به روسیه باشد.

رئیس جمهور آینده ایالات متحده (دونالد ترامپ) متعهد شده است که جنگ روسیه و اوکراین را در یک روز پایان دهد و به بازدارندگی از طریق قدرت معتقد است. استفاده از موشک بالستیک میان برد از جانب روسیه را نیز باید از موضع یک ژست برای مذاکرات آتی مورد انتظار با دولت ترامپ بررسی کرد. روسیه می‌خواهد از موضع قدرت به این مذاکرات احتمالی وارد شود و اینکه اظهارات و اقداماتش کاملاً جدی گرفته شود.

اما ظاهراً استفاده از این موشک بالستیک واکنش های تندی نیز در پی خواهد داشت. نیویورک تایمز حتی نوشته است که احتمالا بایدن در حال بررسی بازگرداندن سلاح‌های هسته‌ای اوکراین باشد، سلاح هایی که این کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به ارث برد و سپس به آمریکا تحویل داده شد.

«بنابراین مقامات آمریکایی و اروپایی درباره بازدارندگی به عنوان یک تضمین امنیتی احتمالی برای اوکراین صحبت می کنند، مانند انباشت زرادخانه متعارف کافی برای وارد کردن ضربه تنبیهی در صورت نقض آتش بس توسط روسیه. چندین مقام حتی پیشنهاد کرده اند که آقای بایدن می تواند سلاح های هسته ای را که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از اوکراین گرفته شده بود به آن بازگرداند. این یک بازدارندگی لحظه ای و بسیار بزرگ خواهد بود. اما چنین اقدامی پیچیده بوده و پیامدهای جدی خواهد داشت.» – نیویورک تایمز

آمریکا از قبل می دانست

این موشک پیشرفت بزرگی را در این درگیری رقم زد، جنگی که به زودی به مرز تاریک سه سالگی خود خواهد رسید. بر اساس گزارش ها، ۳۰ دقیقه قبل از پرتاب این موشک، به ایالات متحده اطلاع داده شد. در همین حال، Airforce Technology گزارش داده که «ایالات متحده در روزهای اخیر به اوکراین و متحدان/شرکای نزدیک خود در مورد استفاده احتمالی روسیه از این سلاح، برای کمک به آماده سازی آنها اطلاع داده بود». روسیه از طریق “کانال های ارتباطی کاهش خطر هسته ای” به آمریکا اطلاع داده بود.

در ۲۰ نوامبر، سفارت ایالات متحده در کی یف هشداری صادر کرد و گفت: «سفارت ایالات متحده در کی یف به دلیل گزارشات مربوط به حمله هوایی قریب الوقوع احتمالی، به طور موقت عملیات خود را در ۲۰ نوامبر تغییر داد. سفارت همچنان باز و عملیاتی است.»

«مافوق صوت» احتمالاً بی معنی است

بر اساس سخنرانی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، این موشک از نوع جدیدی به نام “اورشنیک” (Oreshnik) است. گمانه زنی های فعلی حاکی از آن است که این موشک از نوع RS-26 یا موشکی مبتنی بر آن است. اورشنیک (یا RS-26) یک موشک آزمایشی است. به ادعای دولت آمریکا، روسیه احتمالاً تعداد انگشت شماری از این سلاح ها را در اختیار دارد. ایالات متحده خاطرنشان کرده که این موشک عامل تغییر دهنده بازی در این درگیری نیست.

در حالی که پوتین ادعا می‌کند که اورشنیک «مافوق صوت» است، به نظر می‌رسد که به احتمال زیاد فقط یک موشک بالستیک دیگر (بیشتر موشک‌های بالستیک – از جمله موشک V-2 اصلی آلمان در جنگ جهانی دوم در مراحل خاصی از پرواز خود به سرعت های مافوق صوت می‌رسند) باشد.

پرواز با سرعت های مافوق صوت (بیش از ۵ ماخ) موشک های بالستیک را واجد شرایط نامیده شدن به عنوان موشک های هایپرسونیک نمی کند، همان چیزی که معمولاً در برنامه های نوظهور پیشرفته مانند برنامه AGM-183 ARRW ایالات متحده دیده می شود. صرف نظر از این، رهگیری موشک های بالستیک قاره پیما دشوار است، به خصوص با کلاهک های متعددشان به نام کلاهک بازگشتی هدف‌گیری مستقل چندگانه (MIRV).

نیروی هوایی روسیه قادر به تسلط بر آسمان جنگ نیست

اوکراین موشک های Storm Shadow خود را از تعداد معدودی جنگنده قدیمی Su-24 Fencer ساخت دوران شوروی که در اختیار دارد (جنگنده-بمب افکنی که به شکلی ساده و دم دستی برای شلیک این موشک ها سازگار شده است)، شلیک می کند. اما اتفاقات سه سال اخیر در جنگ روسیه و اوکراین نشان داده که کرملین نتوانسته برتری هوایی خود را در آسمان میدان نبرد و فراتر از آن به اوکراین تحمیل کند و مشخص شده که نیروی هوایی این کشور بیشتر به یک ببر کاغذی شبیه است. این بدان معناست که نیروی هوایی روسیه برای نابود کردن دفاع هوایی اوکراین یا حتی انجام مأموریت‌های نفوذ هوایی در عمق خاک اوکراین ناتوان بوده است.

این بدان معناست که روسیه نتوانسته است این هواپیماهای قدیمی را شکار و نابود کند و اوکراین همچنان از آن ها برای شلیک موشک های Storm Shadow استفاده می کند. Su-24 Fencer یک بمب افکن تاکتیکی قدیمی ساخت دوران شوروی است که تا حدی نتیجه کپی برداری از F-111 Aardvark آمریکایی و Mirage G8 فرانسوی است.

«با گذشت بیش از ۱۰۰۰ روز از این درگیری، نیروهای هوافضای روسیه، علیرغم مزیت فنی و عددی، نتوانسته اند برتری هوایی بر اوکراین را به دست آورند. روسیه به استفاده از توان هوانوردیِ در سطح تاکتیکی خود – مانند هواپیماهای SU-34 – به عنوان توپخانه هوابرد متوسل شده است.» – بیانیه وزارت دفاع بریتانیا، ۲۲ نوامبر ۲۰۲۴

از آنجایی که جنگ روسیه و اوکراین از ۱۰۰۰اُمین روز خود نیز عبور کرده است، مجموعه رو به رشد توانمندی های تهاجمی دوربرد اوکراین احتمالا روسیه را وادار می‌کند که حمله به اوکراین را از فاصله های دورتر انجام دهد.