دستاوردهای کنونی بدون ۷ اکتبر قابل دستیابی نبودند

فرهیختگان: سمیر العرکی صاحب کرسی «سیاست در خاورمیانه» در دانشگاه قطر، در یادداشتی با عنوان «چه چیزی در ذهن السنوار می‌گذشت زمانی که عملیات طوفان‌الاقصی را برنامه‌ریزی می‌کرد؟» به بازخوانی موارد مهم پس از ۷ اکتبر پرداخته است. در ادامه ترجمه این یادداشت را از نظر می‌گذرانید. 

یک سال از جنگ غزه گذشته است و همچنان سوالات زیادی مطرح می‌شود؛ چه چیزی در ذهن یحیی السنوار [رئیس فعلی دفتر سیاسی حماس در غزه]، محمد الضیف [فرمانده گردان‌های عزالدّین قسام] و مروان عیسی [معاون ضیف] و دیگران در حین آماده‌سازی نهایی عملیات طوفان الاقصی می‌گذشت؟ آیا آنها از تأثیر بزرگی که این عملیات بر مفهوم مبارزه مقاومت فلسطین می‌گذاشت، آگاه بودند؟ آیا انتظار داشتند که این عملیات شکاف عمیقی در داخل اسرائیل ایجاد کند، به‌ویژه در رابطه با نظریه امنیت ملی اسرائیل و جزئیات زندگی سیاسی آن؟ آیا تصور می‌کردند که این عملیات تغییر بزرگی در افکار عمومی جهانی نسبت به مساله فلسطین و حمایت از آن ایجاد می‌کند؟ با گذشت یک سال از آغاز عملیات نظامی، می‌فهمیم که ۷ اکتبر ۲۰۲۳ یکی از مهم‌ترین روزهای سرنوشت‌ساز در سه ماهه اول قرن بیست‌ویکم بوده است؛ به دلیل پیامدهای بزرگی که داشته و هنوز هم ادامه دارد. 

تکامل مفهوم مبارزه مقاومت

عملیات طوفان الاقصی تحول بزرگی در عملکرد انباشتی مقاومت فلسطین به وجود آورد. گردان‌های القسام توانستند در تلاش‌های اطلاعاتی، امنیتی و نظامی پیشرفت چشمگیری ایجاد کنند. در تمامی درگیری‌های قبلی، کار مقاومت به دفاع و مقابله با حملات اسرائیلی‌ها و تلاش برای کاهش تلفات جانی و مالی محدود می‌شد. اما در ۷ اکتبر، مبارزان فلسطینی گام بزرگی به سمت کنترل ابتکار عمل برداشتند، زمان صفر را تعیین کردند و توانایی اجرای عملیات‌های زمینی، هوایی و دریایی هماهنگ را به نمایش گذاشتند؛ در بزرگ‌ترین حمله‌ای که مقاومت فلسطین علیه نیروهای اسرائیلی در طول خط تماس انجام داد. پیش از طوفان الاقصی، مفهوم معمول مبارزه مقاومت براساس نظریه «زدن و گریز» بود، اما آنچه در ۷ اکتبر دیدیم، یک عملیات نظامی سازمان‌یافته بود که شامل تصرف موقت زمین و حملات پیاپی بود که توانایی‌های دشمن را فلج کرد، به‌طوری‌که واکنش او برای چندین ساعت متوقف شد. این برای گردان‌های القسام نیز غافلگیرکننده بود که توانستند به این راحتی میدان نبرد در نوار غزه را در اختیار بگیرند. 

در مدت کوتاهی، مقاومت توانست حدود ۵ هزار موشک و خمپاره شلیک کند؛ همان‌طور که فرمانده گردان‌های القسام، محمد الضیف در سخنان ضبط‌شده خود که پس از آغاز عملیات پخش شد، اعلام کرد. علاوه‌بر این، عملیات در عرض چند ساعت باعث کشته شدن صدها اسرائیلی و اسیر کردن بیش از صدها نفر دیگر شد، فرودگاه‌های محلی بسته و پروازهایی که به فرودگاه بن گوریون در تل‌آویو می‌رفتند، لغو شدند. 

مهم‌تر از همه، موفقیت مقاومت در تسلط بر مقر فرماندهی تیپ غزه و تصرف سه شهرک در نوار غزه، در صحنه‌های بی‌سابقه‌ای بود که در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد. این پیامدها باعث شد رهبران اسرائیلی به‌صراحت اعلام کنند که در وضعیت «جنگ» قرار دارند و اسرائیل «زمان‌ سختی» را می‌گذراند. این تحول در عملکرد مقاومت، یک نقطه مهم در تاریخ مبارزه است، با توجه به اینکه مقاومت همچنان توانایی مقابله، نبرد و ایجاد خسارت‌های جانی و مالی در صفوف دشمن را دارد؛ با وجود ضربات دردناکی که متحمل شده و کمبود خطوط تدارکاتی که سعی دارد با تولید داخلی آن را جبران کند. بنابراین، این تحول بزرگ در مبارزه، که طوفان الاقصی به دنبال داشت، به مراحل پیشرفته‌تری در روش و عملکرد مقاومت اشاره دارد و این چیزی است که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به خوبی درک کرده است. او اصرار دارد که  آتش‌بس را تا نابودی کامل مقاومت نپذیرد. 

تاثیرات داخلی اسرائیل

آنچه پس از طوفان الاقصی رخ داد، دیگر مانند قبل از آن نیست؛ مخصوصا در داخل اسرائیل. عملیات نظامی تأثیرات واضحی در حوزه امنیتی گذاشت. نظریه امنیتی اسرائیل دچار لرزش شد؛ چراکه مفهوم سنتی امنیت اسرائیل بر سه اصل اساسی بنا شده بود: بازدارندگی، برتری اطلاعاتی و تصمیم‌گیری سریع. 

این نظریه پس از کاهش تهدیدهای کشورهای عربی و محدود شدن آن به مقابله با گروه‌های مسلح فلسطینی، تکامل یافت و سیستم امنیتی اسرائیل سه اصطلاح برای بیان این تکامل مطرح کرد: «سوزاندن آگاهی»، «چمن‌زنی» و «نبرد بین جنگ‌ها». اما آنچه در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ رخ داد، همه اینها را نابود کرد. گردان‌های القسام نه‌تنها توسط جنگ‌های قبلی اسرائیل بازدارنده نشدند، بلکه به‌طور آرام و بدون هیچ ترسی از واکنش اسرائیل، مرز غزه را شکافتند و با راحتی کامل [شهرک‌های صهیونیست‌نشین] غلاف غزه را هدف قرار دادند؛ این اتفاق نشان‌دهنده نقص بزرگی در سیستم اطلاعاتی اسرائیل بود. 

در مقایسه با ضربات امنیتی و نظامی‌ای که رژیم‌صهیونیستی به حزب‌الله لبنان وارد کرده بود، به نظر می‌رسد طوفان الاقصی همچنان یک کابوس دردناک و نشانه‌ای از شکست دستگاه‌های امنیتی اسرائیل در آن روز باقی خواهد ماند. همچنین، اثرات طوفان به صحنه سیاسی اسرائیل نیز کشیده شد که شاهد اختلافات و ناآرامی‌های گسترده‌ای در داخل ائتلاف حاکم بودیم؛ به دلیل سرنوشت اسیران و تأثیر عملیات نظامی در نوار غزه. طوفان الاقصی به‌شدت ایده اسرائیل به‌عنوان «سرزمین امن» برای یهودیان جهان را لرزاند؛ چراکه نرخ مهاجرت به اسرائیل کاهش یافت و میزان مهاجرت معکوس افزایش یافت، به‌طوری‌که تا ژوئن ۲۰۲۴، حدود ۵۰۰ هزار نفر از اسرائیل خارج شده بودند. از این رو، به نظر من طوفان الاقصی منجر به تغییرات بزرگی در داخل اسرائیل خواهد شد؛ چه از نظر امنیتی، سیاسی یا اجتماعی. اما این تغییرات به لحظه‌ای بستگی دارد که ماشین جنگ متوقف شود. 

احیای مساله فلسطین

قبل از طوفان الاقصی، مساله فلسطین در حالت مرگ بالینی قرار داشت؛ چه در سطح عربی، چه منطقه‌ای و چه بین‌المللی. 

منطقه آماده یک توافق عربی-اسرائیلی بزرگ بود که کشورهای مهم دیگری در منطقه نیز به فهرست کشورهای اعلام‌کننده عادی‌سازی روابط اضافه می‌شدند. در ترکیه، اقداماتی در جریان بود تا روابط بین دو کشور پس از بیش از یک دهه اختلافات شدید به حالت عادی بازگردد.

در مارس ۲۰۲۲، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه همتای اسرائیلی خود، اسحاق هرتزوگ را در کاخ ریاست‌جمهوری در آنکارا پذیرفت. سپس نتانیاهو در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر ۲۰۲۳ با او ملاقات کرد و قرار بود نتانیاهو پس از آن به ترکیه سفر کند. اما طوفان الاقصی و پیامدهای آن، روند عادی‌سازی روابط عربی را متوقف کرد و پرونده مساله فلسطین را با قدرت به صدر خبرها بازگرداند، پس از آنکه در لابه‌لای صفحات تاریخ دفن شده بود. همچنین، ترکیه سفیر خود را از تل‌آویو فراخواند و همه تعاملات اقتصادی با اسرائیل را متوقف کرد، تا آنجا که اعلام کرد به آفریقای جنوبی در شکایت علیه اسرائیل در دادگاه بین‌المللی عدالت می‌پیوندد. 

در سطح جهانی، به سرعت روایت اسرائیل درباره آنچه در ۷ اکتبر رخ داد، فروپاشید، پس از آنکه جهان با حقیقت آنچه رخ داده بود آشنا شد و سپس وحشیگری شدید اسرائیل در کشتار غیرنظامیان در نوار غزه را مشاهده کرد. این وحشیگری منجر به تظاهرات گسترده در اروپا، ایالات متحده و کشورهای آمریکای لاتین و سایر نقاط جهان شد؛ اعتراض به تجاوز اسرائیل و حمایت از حق فلسطینیان برای ایجاد یک کشور مستقل. این تظاهرات حمایتی که تاکنون ادامه دارد، محدود به خیابان‌ها نبود، بلکه به دانشگاه‌ها نیز گسترش یافت، به‌ویژه دانشگاه‌های آمریکایی، جایی که مشاهده کردیم روایت فلسطینی با روایت صهیونیستی رقابت کرده و برای اولین بار تقریبا بر آن پیروز شد. 

در سطح دیپلماتیک، کشورهای اروپایی مانند ایرلند، اسپانیا و نروژ، دولت فلسطین را به رسمیت شناختند، درحالی‌که کلمبیا اعلام کرد روابط دیپلماتیک خود با اسرائیل را قطع کرده است. در سازمان ملل، مجمع عمومی در ماه مه گذشته با اکثریت قاطع از تلاش‌های فلسطین برای تبدیل شدن به یک کشور عضو کامل در این سازمان حمایت کرد. همه این تحولات که به نفع مساله فلسطین بوده، بدون طوفان الاقصی قابل دستیابی نبود، که یادآور حق مردم فلسطین برای مقاومت در برابر اشغالگری است. حقی که در منشورهای بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است. 

اما درحالی‌که درباره تأثیرات طوفان صحبت می‌کنیم، که اکنون یکی از فصول آن را در لبنان شاهدیم که در حال تجربه تهاجم زمینی اسرائیل است، باید به یاد داشته باشیم که قهرمان این مرحله از مراحل آزادسازی، مردم فلسطینند که با شهادت ده‌ها هزار نفر و مجروحان فراوان و تخریب تقریبا کامل نوار غزه بهای آن را پرداختند، در یک قتل‌عام وحشیانه که وقایع آن هنوز پایان نیافته است.