۲۲ آبان در دنیای علم چه خبر؟

تقویم علم؛

به گزارش خبرگزاری آنا، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۲۲ آبان  برابر با ۱۲ نوامبر را ورق می‌زنیم.

***

کلروفرم بی‌هوشی

۱۲ نوامبر ۱۸۴۷ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۲۲۶ خورشیدی در انگلستان، سر جیمز یانگ سیمپسون، پدر بی‌هوشی امروزی، از کلروفرم بی‌هوشی (فرمیل پرکلروید) در عمل جراحی استفاده کرد. هرچند او اولین نفری نبود که از این ماده استفاده می‌کرد، اما این حمایت‌های مداوم او بود که به پذیرش کلروفرم به‌عنوان ماده‌ بی‌هوشی منجر شد. چندسال بعد یعنی در سال ۱۸۳۵ وقتی ملکه ویکتوریا قرار بود شاهزاده لئوپولد را به‌دنیا آورد، کلروفرم را برای کمک پذیرفت.

به‌رغم بحث‌و‌جدل بسیاری که درباره اخلاقی‌بودن اینکه آیا زنان باید از چنین داروهای بیهوشی در زایمان استفاده کنند، پیشگامی ویکتوریا در بهره‌گیری از این ماده، مردم را از خرافات و ترس رهانید. سیمپسون مخترعی ذاتی بود و از این‌رو، همیشه اشتیاق آزمایش داشت، ازجمله در مبارزه با تب نفاسی یا تب پس‌از زایمان، ایجاد انواع جدید فورسپس یا انبر جراحی و مبارزه با وبا گام‌های مهمی برداشت.

پرسیوال لوول

۱۲ نوامبر ۱۹۱۶ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۲۹۵ خورشیدی پرسیوال لوول، نویسنده، ریاضی‌دان و اخترشناس آمریکایی به‌دنیا آمد. لوول کسی است که وجود پلوتو را به‌عنوان سیاره نُهم پیش‌بینی و جست‌وجویی را آغاز کرد که به کشف آن ختم شد. بعدها پلوتو از عنوان سیاره‌ نهم خلع و درجه سیاره کوتوله تنزل کرد.

این اخترشناس همچنین مشتاقانه متعهد به یافتن مدرکی مبنی‌بر وجود حیات هوشمند در مریخ بود و در سال ۱۸۹۴ رصدخانه لوول را برفراز تپه مریخی در فلگ‌استاف به‌عنوان اولین رصدخانه نجومی آریزونا تأسیس کرد. لوول با مطالعه مریخ، شبکه‌ای از چندصد خط مستقیم و ظریف و تقاطع آنها را در تعدادی واحه مریخی با جزئیات پیچیده ترسیم کرد و نتیجه گرفت که مناطق روشن بیابان‌ها و مناطق تاریک تکه‌هایی از پوشش گیاهی هستند. او معتقد بود که آب از کلاهک قطبی درحال ذوب، از آبراه‌هایی که به‌دست حیات هوشمند ساخته شده‌اند به‌سمت منطقه استوایی مریخ جریان می‌یابد تا پوشش گیاهی را احیا کند.

آدوین دالفوس

۱۲ نوامبر ۱۹۲۴ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۳۰۳ خورشیدی، آدوین دالفوس، اخترشناس فرانسوی به‌دنیا آمد. دالفوس که جانشین برنارد لیو در مقام اصلی فرانسه در حوزه منظومه خورشیدی بود برای انجام رصدهایی در ارتفاعات بارها با بالن پرواز کرد که ازجمله این پروازها می‌توان به اولین صعود به لایه استراتوسفر جو زمین در فرانسه اشاره کرد. او بر‌اساس ویژگی‌های مقایسه‌ای قطبش نور، به این نتیجه رسید که مواد سطح مریخ از لیمونیت پودر‌شده که نوعی اکسیدآهن است تشکیل شده و نقشه‌ای از زهره تهیه کرد که به اعتقادش ویژگی‌های دائمی این سیاره را نشان می‌داد.

دالفوس در ۱۵ دسامبر ۱۹۶۶ دهمین قمر شناخته‌شده زحل، جانوس را کشف کرد. که البته این قمر بعدها از نظرها ناپدید شد و اکنون پذیرفته شده که قمر ۱۹۸۰S۱ یا جانوس در مداری تقریباً دایره‌ای به شعاع ۱۵۱هزارو۴۷۲ کیلومتر در دوره ۰,۶۹۴۳۳ روزه دور زحل می‌گردد. این قمر کوچک با قطر کمتر از ۲۲۰ کیلومتر، قمر هم‌مدار با قمر اپیمتئوس، یکی دیگر از ۶۲ قمر زحل است.

سِر دوگالد کلرک

۱۲ نوامبر ۱۹۳۲ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۳۱۱ خورشیدی، دوگالد کلرک، مخترع اسکاتلندی موتورِ دوزمانه کلرک درگذشت. این موتور دوزمانه به‌طور گسترده در موتورسیکلت‌های سبک و سایر دستگاه‌های کوچک استفاده می‌شود. سال ۱۸۸۱ او موتوری را که در سال ۱۸۷۶ ساخته بود به ثبت رساند. این موتور با بخار هیدروکربن کار می‌کرد. در موتورهای چهارزمانه (موتور چرخه اُتو) که در اکثر خودروها استفاده می‌شود در هر چهارضربه پیستون یک احتراق رخ می‌دهد اما در موتور دوزمانه کلرک در هر دو ضربه پیستون یک احتراق به‌وجود می‌آمد.

کلرک در یکی دیگر از حوزه‌های پژوهشی‌‌اش، سوخت گازی و کاربردهای گرمایش و روشنایی آن را مطالعه کرد. نیروی دریایی بریتانیا در سال ۱۹۱۶ او را به‌عنوان مدیر تحقیقات مهندسی منصوب کرد و پس از آن در سال ۱۹۱۷ به مقام شوالیه منصوب شد. آثار او در دو جلد از کتاب «موتور گاز، بنزین و نفت» آمده است.

پلی‌پروپیلن

۱۲ نوامبر ۱۹۹۹ میلادی برابر با ۲۲ آبان ۱۳۷۸ خورشیدی، در بارتِلزویل، اوکلاهاما، در محل آزمایشگاهی که پلی‌پروپیلن پلیمری در آن اختراع شده بود، پلاک یادبودی قرار داده شد که در آن، انجمن شیمی آمریکا از این دستاورد به‌عنوان نقطه‌عطف شیمی تاریخی ملی یاد می‌کرد. اولین استفاده تجاری موفق از پلی‌پروپیلن در حلقه بازی هولاهوپ بود.

سال ۱۹۵۱، جی. پل هوگان و رابرت ال. بنکس، دو شیمیدان‌ پژوهشگری که برای شرکت نفت فیلیپس کار می‌کردند، در‌حالی‌که سعی داشتند اجزای گاز طبیعی اتیلن و پروپیلن را به ترکیبات مفید برای بنزین تبدیل کنند این پلیمر را به‌‌طرز غیرمنتظره‌ای طی آزمایش‌ با کاتالیزورها کشف کردند. بعدها، آنها همچنین فرآیند کاتالیزوری جدیدی را برای ساخت پلی‌اتیلنِ با چگالی بالا توسعه دادند و به‌این‌ترتیب، فیلیپس در کارخانه‌های جدید تولید پلاستیک سرمایه‌گذاری کرد.

پریرخ دادستان

۲۲ آبان ۱۳۸۹ خورشیدی، پریرخ دادستان، از بنیان‌گذاران روان‌شناسی نوین ایران در سن ۷۷ سالگی به‌دلیل ابتلا به سرطان درگذشت. دادستان که دارای تألیفات منحصر‌به‌فرد در حوزه‌های روان‌شناسی رشد (روان‌شناسیی تحولی) و بالینی است و تأثیر زیادی بر زبان روان‌شناسی نوین ایران برجای گذاشته را با لقب مادر روان‌شناسی ایران می‌شناند. او سال‌ها در دانشگاه‌ تهران و دانشگاه آزاد اسلامی در رشته‌های روان‌شناسی رشد (تحولی)، روان‌شناسی بالینی کودک و روان‌شناسی نابهنجاری (مرضی) به تدریس مشغول بود. در جوانی وقتی دادستان در دانشگاه ژنو مشغول تحصیل بود، پژوهش و پایان‌نامه دکتری‌اش ازسوی ژان پیاژه، روان‌شناس، زیست‌شناس و شناخت‌شناس فرانسوی‌زبانِ سوئیسی- که به‌دلیل کارهایش در روان‌شناسی رشد و شناخت‌شناسی به‌ویژه برای ارائه نظریه رشد مرحله‌ای پیاژه شهرت دارد- پذیرفته شد و پیاژه حتی به او مدیریت مرکز شناختی نیویورک را پیشنهاد کرد. اما دادستان این پیشنهاد را نپذیرفت و در سال ۱۳۳۹ بعد از اخذ مدرک دکترا در ۲۶ سالگی به کشور بازگشت و مشغول تدریس شد. پریرخ دادستان چهره ماندگار سال ۱۳۸۱ است.