اهمیت خانواده و چگونگی معاشرت با مردم از دیدگاه امام رضا(ع)

انسان‌ها در زندگی خود می‌توانند از الگوهای متعددی به عنوان شاخصی برای رفتارهای مطلوب استفاده کنند. سیره و سبک زندگی ائمه یکی از این الگوهای تمام و کمال است، تا با عمل به این سبک زندگی، بتوانند هم در زندگی دنیوی خود به موفقیت و آرامش رسیده و هم در زندگی اخروی خود سعادتمند شوند. با توجه به سالروز شهادت امام رضا (ع) در این گزارش سعی شده به گوشه‌ای از سبک زندگی و رفتارهای آن حضرت در موضوع خانواده و مردم بپردازیم.

اهمیت خانواده و کسب روزی حلال برای آن‌ها

هر چه کانون خانواده گرم‌تر و با صفاتر باشد، زندگی هم شیرین‌تر خواهد شد. امام رضا(ع) در سخنی نورانی از قول رسول خدا (ص)، هم به حسن رفتار در خانواده توصیه کرده و هم از نوع رفتار ایشان با همسرشان خبر داده و می‌فرمایند: رسول خدا فرمودند: کسی که ایمانش برتر از دیگران است، اخلاقش نیکوتر و به خانواده‌اش مهربان‌تر است و من نسبت به خانواده خود، مهربان‌ترینم.»

ایشان در فرمایش دیگری از قول پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت کسی است که خوش خلق‌تر باشد و برای خانواده خود بهترین باشد.» بنابراین یکی از اصول اولیه که لازم است هر مسلمان به کار گیرد، خوش خلقی در جامعه و مهربانی و رأفت با خانواده است.

همچنین تأمین روزی حلال و فراهم کردن امکانات زندگی برای اهل خانه در ایجاد آرامش و صمیمیت  بیشتر اعضای خانواده نقش مهمی دارد. امام رضا (ع) در این زمینه می‌فرمایند: هر کس صبح کند در حالی که تنش سالم و خاطرش آسوده و معاش‌اش تأمین باشد از مواهب یک زندگی مطلوب و آرام برخوردار است. ایشان در روایتی دیگر از پیروان خود می‌خواهد برای ایجاد گشایش در زندگی و رفاه اهل خانه بکوشند. تلاش در این خصوص اثری مهم در پیوند عاطفی اعضای خانواده داشته و باعث تحکیم روابط محبت‌آمیز افراد خانه می‌شود.

احترام به والدین

در سبک زندگی اسلامی احترام به والدین و احسان و نیکی به آن‌ها به خصوص در سنین کهنسالی بسیار مورد تاکید قرار گرفته و از واجبات دینی است. پدر و مادر از احترام خاصی برخوردارند تا جایی که قرآن کریم نیکی به والدین را در کنار توحید و اصل یکتاپرستی قرار داده و قدردانی و احترام برای آنان را در کنار سپاس و احترام برای خداوند آورده است. امام رضا (ع) در تأکید بر حفظ حرمت پدر و مادر و در اشاره به فلسفه این دستور، بی‌توجهی به پدر و مادر را نوعی بی‌توجهی به خدا و فرمان‌شکنی او می‌دانند و می‌فرمایند: خداوند نافرمانی پدر و مادر را به این دلیل حرام کرد که موجب بیرون رفتن از توفیق اطاعت خداوند می‌شود.

آن حضرت در همین راستا صـله رحِم را مورد تاکید قرار می‌دهند و آن را یکی از دلایل افزایش عمر دانسته و می‌فرماید: «گـاهی کسی صـله رحـم می‌کنـد، در حالی که از عمرش سه سال باقی است. خـداونـد (بـه خـاطر ایـن عمـل) باقی مانده عمر او را سی سال می‌کند و خــدا آنچـه بخـواهد می‌کنـد.»

معاشرت با مـردم و احترام به آن‌ها

امام رضا(ع) درباره تعامل با دیگران در جایگاه نقش‌های گوناگون می‌فرمایند: با حاکم، با احتیاط همنشینی کن، با دوسـت، هـمراه با تواضـع، با دشمن، همراه با هوشیاری و پرهیز و با عمـوم مـردم با خوشـرویی رفتار کن.

آن امام بزرگوار در تعامل با مردم تلاش می‌کردند تا موجب آزار آن‌ها نشوند. همچنین بر حفظ و رعایت حقوق همسایگان تأکید بسیار داشتند و آن را یکی از مهم‌ترین واجبات اخلاقی هر فرد مسلمان می‌دانستند و در این زمینه می‌فرمایند:‌ «مومن کسی است که وقتی احسان می‌کند، خرسند می‌شود و هنگامی که اشتباه می‌کند استغفار می‌کند و مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند. از ما نیست کسی که همسایه‌اش از آزار و اذیت او ایمن نباشد.»

ابراهیم بن عباس می‌گوید: هرگز شخصیتی برتر از امام رضا (ع) ندیدم، هرگز پای خویش را در مقابل همنشین خویش دراز نمی‌کرد و پیش از او تکیه نمی‌داد. به خدمتگزاران دشنام نمی‌گفت، صدایش به خنده بلند نمی‌شد و همواره با غلامان و زیردستان خود کنار سفره غذا می‌نشست.

ابن‌شهرآشوب می‌نویسد: حضرت رضا (علیه‌السلام) وارد حمام شد. یکی از کسانی که حاضر بود و ایشان را نمی‌شناخت، از آن حضرت خواست تا دلاکی او را کرده، به اصطلاح امروزه پشتش را کیسه بکشد. حضرت درخواست او را پذیرفت و مشغول کار شد. برخی که امام را می‌شناختند، آن مرد را درباره امام رضا (ع) آگاه کردند و او مشغول عذرخواهی شد؛ با این حال امام به او آرامش داد و همچنان به دلاکی او مشغول بود. 

کسب مال حلال

کسب حلال در همین دنیا آثار و برکاتی دارد که از جمله آن چیزی است که امام رضا (ع) فرموده است: کسی که به مال حلال اندک، راضی شود، مخارجش سبک می‌شود، خانواده‌اش برخوردار می‌گردند، خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا می‌کند و او را سالم و بی‌گناه از دنیا به دارالسلام بهشت بیرون می‌برد.

بخشندگی

شیوه امام هشتم شعیان در بخشش طوری بود که حتی کسی که مورد بخشندگی آن امام بزرگوار قرار می‌گرفت، ذره‌ای احساس شرمندگی نکند. نقل شده که ایشان در مجلسی با یاران خود مشغول صحبت کردن بودند، جمعیت زیادی در آن مجلس حضور داشتند که ناگهان مردی بلند قامت و گندمگون وارد مجلس شد و به حضرت سلام کرد و گفت: من مردی از دوستان پدران و نیاکان شما هستم. از حج بر می‌گشتم که خرجی خود را گم کردم، ‌اگر شما به من کمک نمائید تا به وطنم برسم، پولی که شما به من می‌دهید، از طرف شما صدقه خواهم داد. حضرت فرمودند: بنشین. بعد از مدتی که جمعیت پراکنده شدند و جز عده‌ کمی باقی نماندند، امام به اتاق‌شان رفتند و بعد از مدت کمی بازگشتند و دستشان را از بالای در بیرون آوردند و پرسیدند آن مرد کجاست؟ مرد جواب داد من در حضور شما هستم. ایشان فرمودند: این دویست اشرفی را بگیر و خرج کن، لزومی ندارد که از طرف من صدقه بدهی، از نزد من خارج شو تا تو را نبینم و تو نیز مرا نبینی. بعد از رفتن آن مرد، فردی که در آنجا حضور داشت به امام رضا (ع) عرض کرد: شما نسبت به این شخص احسان و بخشش نمودید.علت این که فرمودید تا شما او را نبینید و او شما را نبیند چیست؟ ایشان فرمودند: از ترس این که مبادا شرمندگی در صورت او ببینم، آیا از رسول خدا (ص) شنیده‌اید که فرمودند: حسنه مخفیانه با هزار حج برابر است.

منبع: ایسنا