جنگل‌های حرا، الماسی میان خشکی و دریا

حرا نام درختی است در اندازه‌های ۳ تا ۶ متر با شاخ و برگ‌های سبز و روشن که در آب‌های شور زندگی می‌کند و نام علمی اش Avicennia Marina است یا همان ابن سینا، دانشمند ایرانی است. وسعت جنگل‌های حرا یا مانگرو در کل دنیا بسیار اندک است و قابل قیاس با وسعت دیگر گونه‌های جنگلی نیست، اما ارزش اکولوژیک شان بسیار قابل توجه است. مانگرو‌ها در منطقه جزر و مدی بین خشکی و دریا قرار داشته و فواید زیادی برای مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری نیز دارند. آنها محل زندگی و پرورش جانوران دریایی هستند و از تنوع زیستی محافظت می‌کنند.

 مانگرو‌ها همچنین با فرسایش خاک سواحل نیز مبارزه می‌کنند. وسعت اندک این جنگل‌ها نگرانی‌هایی بابت تهدیدات آن را هم ایجاد کرده است. سال ۲۰۱۵ یونسکو برای آگاهی بخشی به این تهدیدات، روزی را برای حفاظت از جنگل‌های مانگرو تعیین کرد. بررسی‌های جهانی اعلام میکنند که حدود ۴۰ درصد این جنگل‌ها در فاصله سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۵ از بین رفته است. از سال‌ها قبل توسعه جنگل‌های دست کاشت حرا به اجرا در آمده است، اما با توجه به ویژگی‌ها و خصوصیات جنگل‌های دست کاشت، حفاظت از جنگل‌های طبیعی و جلوگیری از آسیب‌های وارده به آنها به مراتب نتایج بهتری به دنبال خواهد داشت.

جنگل‌های ارزشمند حرا در معرض تهدیدند

هادی کیادلیری، عضو هیات علمی دانشگاه و نایب رییس انجمن جنگل بانی گفت: رویشگاه‌های ساحلی از مهمترین رویشگاه‌های کره زمین محسوب می‌شوند. این مناطق مرز میان خشکی و دریا بوده و اکوتون محسوب می‌شوند و همان اندازه که دارای اهمیت هستند، حساس و آسیب پذیرند. جنگل‌های مانگرو یا حرا در کل دنیا ۱۳ میلیون هکتار وسعت دارد، اما همین وسعت کم دارای اهمیت بسیاری است به گونه‌ای که چرخه زیست ۸۰ درصد آبزیان، مستقیم یا غیر مستقیم به این مناطق وابسته است. در دنیا نیز از خواص دارویی و ضد سرطانی این گونه‌ها بهره مند می‌شوند.

وسعت جنگل‌های مانگرو در ایران ۲۱ هزار هکتار است که از سواحل عمان تا خلیج فارس گسترده شده و عمده آن از گونه حرا است. چابهار، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و قشم از جمله استان‌های صاحب جنگل‌های حرا هستند و هرمزگان با ۱۹ هزار هکتار، بیشترین وسعت را به خودش اختصاص داده است. جنگل‌های حرای ایران به دلیل اهمیت اکولوژیک‌شان در سال ۵۱ به عنوان منطقه حفاظت شده و در سال ۵۴ به عنوان ذخیره گاه زیست کره پذیرفته شدند. بقای این جنگل‌ها با دمای هوا و میزان شوری آب ارتباط دارد.

این درختان اگر در دراز مدت در دمای بالای ۳۵ درجه سانتی گراد قرار بگیرند دچار آسیب خواهند شد. هرچند که گونه ایران نسبتا مقاوم است. افزایش شوری آب نیز اثر نامطلوبی بر این درختان خواهد گذاشت. رطوبت ناشی از باران و رسی بودن خاک نیز تاثیر مثبت بر روی مانگرو‌ها خواهد داشت. مانگرو‌ها زنده زا هستند یعنی نهال برروی خود اندام گیاه رشد کرده و سپس در آب می‌افتد و به رشدش ادامه می‌دهد و سر از آب در می‌آورد. ریشه هایش عاشق خاک گل آلود و لجنی و شور است. ارتفاع این درختان نسبت به جزر و مد و میزان آب، متفاوت است و این تفاوت در جنگل‌های حرای ایران نیز دیده می‌شود.

 در استان‌های مختلف با توجه به شرایط متفاوت، از نظر ژنتیکی نیز تفاوت‌هایی میان این گونه دیده می‌شود. در تمام دنیا با توجه به افزایش دما و میزان تبخیر‌ها، به از بین رفتن جنگل‌های مانگرو و آفات و بیماری‌های آنها هشدارداده اند، جنگل‌هایی که وسعت بسیار کمی دارند، اما اهمیت شان بسیار بالاست و همین موضوع، نگرانی برای آنها را دو چندان می‌کند. عوامل تهدید کننده این جنگل‌ها نه فقط افزایش دمای هوا و شوری آب که عوامل انسانی نیز هست. بهره برداری از این گیاهان به عنوان علوفه دام، آبزی پروری توسط بومیان منطقه در کنار این جنگل‌ها و همچنین آلودگی‌های نفتی از جمله مهمترین فشار‌هایی است که جنگل‌های حرای ایران را تهدید می‌کند.

این تهدید‌ها با افزایش جنگل‌های حرای دست کاشت نیز افزایش خواهد یافت. امتداد این جنگل‌ها در محدوده استان خوزستان عمدتا دست کاشت است که مانند همه گونه‌های جنگلی، ارزش و اهمیت گونه‌های طبیعی را ندارد، در مقایسه با انواع طبیعی، آسیب پذیر‌تر است و حتی آفات و بیماری هایش را نیز می‌تواند سرایت داده و جنگل‌های طبیعی را هم دچار بحران کند. به همین دلیل حفظ و نگهداری از جنگل‌های طبیعی به مراتب اهمیت بیشتری نسبت به توسعه جنگل‌ها دارد.

منبع: همشهری آنلاین