تغییر اندک دانشگاه‌های ایرانی در «تایمز»

روز گذشته بیست‌و‌یکمین رتبه‌بندی پایگاه تایمز در قالب رتبه‌بندی ۲۰۲۵ منتشر شد. در نسخه امسال، بیش از ۲۰۰۰ مؤسسه (۲۰۹۲) از ۱۱۵ کشور رتبه‌بندی شده‌اند که در مقایسه با سال گذشته، که حدود ۱۹۰۷ دانشگاه از ۱۰۸ کشور حضور داشتند، رشد کرده است؛ به‌طوری که ۱۸۵ دانشگاه و مؤسسه جدید در رتبه‌بندی امسال حاضرند. در رتبه‌بندی امسال هم که مانند سال گذشته، جامع‌ترین ارزیابی عملکرد دانشگاه‌های دنیا مد نظر قرار گرفته، ۱۸ شاخص در پنج حوزه کلیدی شامل تدریس (فضای یادگیری) با تأثیر ۲۹.۵ درصدی، فضای پژوهشی با تاثیر ۲۹ درصدی، کیفیت پژوهش با تأثیر ۳۰ درصدی، مدیریت صنعتی با تاثیر ۴ درصدی و چشم‌انداز بین‌المللی با تاثیر ۷.۵ درصدی برای ارزیابی موسسات لحاظ شده‌اند.

پایگاه تایمز داده‌های موردنیاز خود را برای رتبه‌بندی برترین مؤسسات و دانشگاه‌های دنیا براساس داده‌هایی جمع‌آوری می‌کند که خود دانشگاه‌ها و مؤسسات به این پایگاه ارائه می‌کنند. درواقع، مؤسسات، داده‌های سازمانی خود را برای استفاده در رتبه‌بندی تایمز ارائه و تأیید می‌کنند. داوران پایگاه تایمز، در موارد نادر که داده‌ای خاص در سطح موضوعی ارائه نمی‌شود، تخمینی از داده کلی و داده در سطح موضوعی موجود را محاسبه می‌کنند و بر این اساس، مؤسسات را نسبت به داده‌هایی که ارائه کرده‌اند، مورد ارزیابی قرار می‌دهند. 

   آکسفورد برای نهمین سال اول دنیا شد

در رتبه‌بندی ۲۰۲۵ پایگاه تایمز، دانشگاه آکسفورد انگلیس برای نهمین سال متوالی توانست رتبه نخست را در رتبه‌بندی دانشگاه‌های دنیا کسب کند و البته دوره سلطنت دانشگاه آکسفورد در رده نخست جهان، طولانی‌ترین دوره یک دانشگاه در تاریخ رتبه‌بندی تایمز به شمار می‌رود و توانست برتری هشت‌ساله دانشگاه هاروارد را که در سال ۲۰۱۱ به پایان رسید، شکست دهد. اما آنچه به نظر می‌رسد، این است که شهرت انگلیس به‌سرعت در حال کاهش است و روند مشابهی نیز برای آمریکا به چشم می‌خورد. در مقایسه با سایر مؤسسات در پنج مؤسسه برتر، چشم‌انداز بین‌المللی دانشگاه آکسفورد به‌ویژه دانشجویان بین‌المللی و همکاری‌های بین‌المللی، موقعیت آن را متمایز کرده است.

رتبه دوم برترین دانشگاه‌های دنیا در رتبه‌بندی امسال تایمز هم به دانشگاه ماساچوست می‌رسد که در حال حاضر برترین دانشگاه آمریکا به شمار می‌رود و با بهترین عملکردی که دارد، بالاترین جایگاه این دانشگاه تا امروز است. دانشگاه ماساچوست (MIT) در رتبه‌بندی امسال با یک پله صعود‌ از جایگاه سوم در سال گذشته به جایگاه دوم، جایگزین‌ دانشگاه استنفورد شده است که نسبت به رتبه دوم سال قبل، به رتبه ششم تنزل کرده است و با کسب امتیازهای پایین در شاخص‌های تدریس، فضای پژوهشی و چشم‌انداز بین‌المللی، پایین‌ترین رتبه خود را از سال ۲۰۱۰ تاکنون به دست آورده است. اما دانشگاه هاروارد که سال گذشته رده چهارم را از‌آن خود کرده بود، امسال با یک پله صعود به رده سوم رسیده و دانشگاه پرینستون نیز از جایگاه ششم در سال گذشته، به رتبه چهارم در رده‌بندی امسال تایمز دست یافته است.

پنجمین دانشگاه برتر دنیا نیز در رده‌بندی امسال از آن دانشگاه کمبریج است که بدون تغییر نسبت به سال گذشته باقی مانده است. اما همان‌طور که گفتیم، دانشگاه استنفورد از رده دوم در سال گذشته به رده ششم در رتبه‌بندی امسال رسیده است. مؤسسه فناوری کالیفرنیا نیز بدون تغییر در رده هفتم جای گرفته است. دانشگاه کالیفرنیا، برکلی با یک رتبه ارتقا، از رتبه نهم در رده‌بندی سال قبل به رده هشتم در رده‌بندی امسال دست یافته است. اما کالج سلطنتی لندن از رده هشتم در رده‌بندی ۲۰۲۴، با یک رتبه تنزل به رده نهم سقوط کرده است. دانشگاه ییل آمریکا نیز با رتبه مشابه نسبت به سال قبل در رده دهم برترین دانشگاه‌های دنیا قرار گرفته است. 

   ۸ درصد کل مؤسسات رتبه‌بندی امسال در دست آمریکا

پس از دو سال کاهش مشارکت، چین در رتبه‌بندی دانشگاه‌های برتر جهان از نظر پایگاه تایمز در سال ۲۰۲۵، بار دیگر روند رو به رشد پیدا کرد و موسسات آن، برخی از بزرگ‌ترین پیشرفت‌ها را در موقعیت خود ثبت کردند. در رتبه‌بندی ۲۰۲۵ تایمز، بیشترین تعداد مؤسسات و دانشگاه‌ها از‌آن آمریکا با ۱۷۴ مؤسسه است که ۸ درصد از کل مجموع مؤسسات جهانی را به خود اختصاص داده است که ۳۸ مؤسسه آمریکایی جزء ۱۰۰ مؤسسه برتر قرار دارند که تقریبا یک سوم کل آنها را تشکیل می‌دهند و به بالاترین حد خود از ۳۶ سال گذشته رسیده است. ۱۷ مؤسسه از آمریکا نیز در رده‌های ۱۰۱ تا ۲۰۰ برترین مؤسسات ۲۰۲۵ تایمز قرار دارند.

پس از آمریکا نیز ژاپن با ۱۱۹ مؤسسه، ۶ درصد از کل مؤسسات را از آن خود کرده است. انگلیس و هند که هر کدام ۱۰۷ نماینده در رتبه‌بندی ۲۰۲۵ تایمز دارند، ۵ درصد کل مؤسسات را تشکیل داده‌اند. اما به نظر می‌رسد تعداد مؤسسات انگلیس از سال ۲۰۲۱ به این سو تقریبا ثابت باقی مانده است. اما تعداد مؤسسات هند به‌ویژه در دو سال گذشته رشد داشته و از ۷۵ مؤسسه در سال ۲۰۲۳ به ۱۰۷ مؤسسه در سال جاری رسیده است. 

در این میان، ترکیه نیز رشد سریعی در سال‌های اخیر داشته و از ۴۳ مؤسسه حاضر در رتبه‌بندی ۲۰۲۱ تایمز به ۹۱ مؤسسه آموزشی در سال جاری رسیده و به مرور به چین نزدیک می‌شود. پس از دو سال کاهش مشارکت، تعداد مؤسسات چین به ۹۴ مؤسسه افزایش یافته است. همچنین ایران با ۸۴ مؤسسه، روسیه با ۸۱، برزیل ۶۱، ایتالیا و اسپانیا نیز با ۵۵ مؤسسه در فهرست بالاترین دارندگان مؤسسات برتر در دنیا جای گرفته‌اند. از ۹۴ مؤسسه چینی، ۲۶ مؤسسه در سال ۲۰۲۴ موقعیت خود را بهبود بخشیده و ۶ مؤسسه در رتبه‌بندی‌ها سقوط کرده‌اند که به این کشور، تغییر خالص ۲۰+ داده است که نرخ بهبود ۲۱ درصدی را نشان می‌دهد؛ به این معنی که چین با حداقل ۱۰ مؤسسه، پس از سوئد، رتبه دوم بالاترین نرخ پیشرفت را در بین کشورها در رتبه‌بندی تایمز ثبت کرده است. درواقع، چین تنها یکی از ۱۰ کشور بزرگی است که امتیاز مثبت را ثبت کرده است. هند بهبود ۷- درصد و آمریکا نرخ بهبود ۶- درصد، و روسیه نیز نرخ بهبود ۱۷- درصد را به خود اختصاص داده‌اند. 

   نگرانی از افت شاخص‌های انگلیس و آمریکا

در‌حالی‌که صدرنشینی برترین دانشگاه‌های دنیا هنوز هم در سلطه مؤسسات آمریکایی و انگلیسی است اما داده‌هایی که از عملکرد شاخص‌های آنها به دست آمده، نشان می‌دهد هر دو کشور شاهد کاهش سریع در دو شاخص پژوهش و تدریسند. براساس این داده‌ها، شاخص تدریس در دانشگاه‌های انگلیس از سال گذشته ۳ درصد و شاخص پژوهش تا ۵ درصد افت نشان می‌دهد. مؤسسات انگلیس در حال حاضر ۱۳ درصد از سهم آرا را برای تدریس و ۱۲.۸ درصد آرا را برای پژوهش در اختیار دارند که بیانگر کاهش مداوم طی یک دهه گذشته، از ۱۸.۹ درصد و ۱۸.۱ درصد است. این افت سهم شاخص‌ها در دانشگاه‌های انگلیس با توجه به بحران مالی فعلی که این کشور با آن روبه‌رو است، نگرانی‌هایی را برای دولت انگلیس ایجاد کرده است.

مدیر مؤسسه سیاست آموزش عالی انگلیس عنوان کرده کاهش شاخص تدریس به دلیل کمبود بودجه آموزش عالی در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است. زمانی که هزینه تدریس در دانشگاه کاهش می‌یابد، نتیجه‌ای که به دست می‌آید اغلب وخیم شدن نسبت کارکنان به دانشجو، مشکل در نمره‌گذاری و ارزیابی و ساعات تماس یا اندازه کلاس ناکافی است. درصورتی‌که این کار انجام شود، در‌حالی‌که سایر کشورها مسیر مخالف آن را در پیش گرفته باشند، وضعیت نسبی کشور قطعا بدتر خواهد شد. علاوه‌بر انگلیس، شاخص‌های تدریس و پژوهش در مؤسسات آمریکایی نیز به ترتیب ۴ درصد و ۳ درصد افت کرده است. مؤسسات آمریکایی ۳۶.۳ درصد از سهم آرا را برای تدریس و ۳۸.۱ درصد از آرای پژوهش را برای شاخص پژوهش به دست آورده‌اند که این سهم در سال ۲۰۱۵ به ترتیب ۴۴.۲ درصد و ۴۶.۵ درصد بود. بیشترین کاهش نیز در پنج سال گذشته اتفاق افتاده است. 

   روند رو‌به‌رشد دانشگاه‌ها در منطقه 

در میان کشورهای خاورمیانه و منطقه، عربستان سعودی در سال جاری با ۲۹ مؤسسه در رتبه‌بندی تایمز حضور دارد که در مقایسه با ۲۲ مؤسسه سال گذشته رشد کرده است. اما جایگاه نخستین دانشگاه برتر این کشور یعنی دانشگاه نفت و مواد معدنی ملک فهد، نسبت به سال گذشته بهبود یافته به‌طوری که از رتبه ۲۰۵-۲۰۱ در سال گذشته به رتبه ۱۷۶ ارتقا یافته است. دو دانشگاه بعدی عربستان یعنی دانشگاه ملک سعود و دانشگاه شاهزاده محمدبن فهد که به ترتیب رده‌های دوم و سوم عربستان را تشکیل داده‌اند، در رده‌های ۳۰۰- ۲۵۱ دنیا قرار گرفته‌اند. تعداد دانشگاه‌های ترکیه نیز از ۷۵ مؤسسه در سال ۲۰۲۴ به ۹۱ مؤسسه آموزش عالی رسیده است که رشد بسیار خوبی را نشان می‌دهد.

سه دانشگاه برتر ترکیه یعنی دانشگاه‌های کوچ، فنی خاورمیانه، و سابانجی برترین مؤسسات ترکیه‌اند که در رتبه‌بندی امسال تایمز بدون تغییر نسبت به سال گذشته، رده‌های ۴۰۰-۳۵۱ را از‌آن خود کرده‌اند. در بین کشورهای خاورمیانه، امارات در رتبه‌بندی امسال ۸ مؤسسه را در رده‌های برتر دارد که نسبت به ۶ مؤسسه در سال گذشته اندکی رشد کرده است و رتبه دانشگاه‌های امارات هم نسبتا بهبود یافته است. دانشگاه نخست این کشور که دانشگاه ابوظبی است ‌‌جایگاهش از ۳۰۰-۲۵۱ در سال گذشته به ۱۹۱ رسیده است. همچنین جایگاه دانشگاه خلیفه نیز از ۳۰۰-۲۵۱ سال گذشته به ۲۵۰-۲۰۱ در رتبه‌بندی امسال رسیده که رشد محسوب می‌شود. 

حضور ۸۴ دانشگاه ایرانی در  رتبه‌بندی ۲۰۲۵ تایمز

ایران در رتبه‌بندی امسال تایمز با ۸۴ دانشگاه حضور دارد که از این بین، چهار دانشگاه بدون درج رتبه و تنها با عنوان reporter مشخص شده‌اند. در مقایسه با ۷۴ دانشگاه ایرانی که در رتبه‌بندی سال گذشته تایمز حضور داشتند، تعداد دانشگاه‌های کشور با افزایش ۱۰ دانشگاه، به ۸۴ دانشگاه در رتبه‌بندی ۲۰۲۵ رسید. درواقع، این دانشگاه‌ها معیارهای واجد شرایط را برای دریافت رتبه برآورده نکرده‌اند. در رتبه‌بندی امسال، دانشگاه صنعتی شریف بدون تغییر نسبت به سال گذشته در رده نخست کشور و رده ۳۵۰- ۳۰۱ دنیا قرار گرفته است. دومین دانشگاه برتر ایران نیز دانشگاه صنعتی امیرکبیر است که مانند سال گذشته رتبه ۴۰۰- ۳۵۱ دنیا را از آن خود کرده است. همچنین دانشگاه علم و صنعت ایران هم مانند سال ۲۰۲۴ در جایگاه سوم کشور جای گرفته با این تفاوت که رتبه جهانی آن از ۵۰۰- ۴۰۱ در سال گذشته به ۴۰۰- ۳۵۱ ارتقا یافته است.

دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه که امسال در جایگاه چهارم کشوری قرار گرفته سال گذشته در رتبه‌بندی حضور نداشت و امسال جایگاه جهانی ۵۰۰- ۴۰۱ را به دست آورده است. دانشگاه تهران که سال گذشته رتبه چهارم کشوری را در اختیار داشت، امسال با یک پله سقوط به رده پنجم رفته و از نظر جهانی بدون تغییر رتبه ۵۰۰- ۴۰۱ را به دست آورده است. دانشگاه نوشیروانی بابل در رتبه‌بندی ۲۰۲۵ در رده ششم کشور قرار گرفته که یک پله نسبت به سال قبل افت نشان می‌دهد و رتبه جهانی آن هم بدون تغییر ۶۰۰- ۵۰۱ باقی مانده است. هفتمین دانشگاه برتر کشور در رتبه‌بندی امسال تایمز دانشگاه صنعتی شیراز است که در مقایسه با سال گذشته یک پله سقوط کرده است. این دانشگاه نیز بدون تغییر نسبت به رده‌بندی ۲۰۲۴ در جایگاه ۶۰۰- ۵۰۱ دنیا قرار دارد. اما در این بین، دانشگاه علوم پزشکی تهران که سال گذشته جایگاه بیستم را در کشور از آن خود کرده بود امسال با رشد ۱۲ پله‌ای به جایگاه هشتم رسیده که از نظر رتبه جهانی نیز از جایگاه ۸۰۰- ۶۰۱ به جایگاه ۶۰۰- ۵۰۱ ارتقا یافته است.

نهمین دانشگاه برتر کشور از منظر پایگاه تایمز به دانشگاه علوم پزشکی البرز می‌رسد که سال گذشته در رتبه‌بندی حضور نداشته و امسال جایگاه ۸۰۰- ۶۰۱ جهانی را به دست آورده است. دانشگاه علوم پزشکی بابل که سال گذشته جایگاه نهم کشوری را کسب کرده بود، امسال با یک پله سقوط به رده دهم رسیده اما رتبه جهانی آن نسبت به سال گذشته بدون تغییر باقی مانده و رده ۸۰۰- ۶۰۱ را از آن خود کرده است. 

در رتبه‌بندی امسال، پنج دانشگاه ارتقای رتبه داشتند که شامل دانشگاه‌های علم و صنعت، علوم پزشکی کرمانشاه، علوم پزشکی تهران، علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، علوم پزشکی زنجان می‌شود. درمقابل ۱۸ دانشگاه با افت رتبه روبه‌رو شدند اما بیشتر دانشگاه‌ها رتبه سال گذشته خود را تکرار کردند. برخی دانشگاه‌هایی که در رتبه‌بندی امسال کاهش رتبه داشته‌اند دانشگاه‌های علوم پزشکی تبریز، دانشگاه تبریز، علوم پزشکی ارومیه، بین‌المللی امام خمینی، علوم پزشکی مشهد، کاشان، علوم پزشکی قم، رازی، شهید چمران اهواز، شهرکرد، مراغه، مازندران، علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، یزد، علامه طباطبایی، هرمزگان، قم و زنجانند که در بین این دانشگاه‌ها، دانشگاه علوم پزشکی قم بالاترین سقوط را داشته است، به‌طوری‌که از رتبه ۱۰۰۰-۸۰۱ در سال گذشته به رتبه ۱۵۰۰-۱۲۰۱ رسیده است. در این میان، دانشگاه صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر و دانشگاه تهران بدون تغییر نسبت به سال گذشته باقی مانده‌اند.