معرفی شهرها و روستاهای زعفران ‌خیز کشور

شرایط مناسب آب‌ و‌ هوایی موجب شده است تا در شهرها و روستاهای زعفران‌خیز ایران، محصول زعفران باکیفیت تولید شود. استان خراسان و به‌ویژه منطقه قائن را به عنوان زادگاه اصلی زعفران می‌شناسند و بهترین زعفران ایران در این مناطق کشت می‌شود. بااین‌وجود به دلیل ارزش اقتصادی زعفران و مناسب‌بودن شرایط اقلیمی در برخی دیگر از نقاط کشور این محصول در شهرها و استان‌هایی غیر از استان خراسان نیز کشت می‌شود. در این مقاله از گروه بازرگانی زعفرانیه شهرهای تولید زعفران در ایران را معرفی  می‌کنیم.

کاشت زعفران- زعفران گران‌ترین ادویه جهان دارای ارزش غذایی و دارویی بالا است. صادرات زعفران ارزش بالایی داشته و بین کشورهای مختلف جهان رقابت بالایی برای کسب سهم بازار بیشتر وجود دارد. کاربرد زعفران در صنایع مختلف و ارزش‌های آن، موجب افزایش کشت این محصول شده است. برای کاشت زعفران در شهرها و روستاهای زعفران‌خیز ایران شرایط خاصی لازم است که در ادامه  به  آنها  می‌پردازیم.

شرایط اقلیمی –  یکی از اولین شرایط برای داشتن بهترین زعفران ایران توجه به شرایط آب‌وهوایی و شرایط اقلیمی منطقه است. زعفران یک گیاه نیمه‌گرمسیری است که می‌تواند تا حداکثر دمای ۴۰+ درجه در تابستان و حداقل دمای ۴۰- درجه در زمستان را تحمل کند. کشت زعفران در مناطقی با زمستان‌های تقریبا سرد و دارای بارندگی انجام می‌شود. همچنین در طول تابستان نیز نباید رطوبت خاک زمین  زیر کشت  زعفران  بالا   باشد.

زمین و آب مناسب-  شرط دیگر برای کشت زعفران در شهرها و روستاهای زعفران‌خیز ایران کیفیت خاک و آب کشاورزی است. پیاز زعفران ۸-۷ سال باید در خاک زمین کشاورزی باشد و این خاک باید غنی از مواد معدنی موردنیاز پیاز باشد. خاک مناسب برای کشت زعفران در روستاها وشهرهای تولید زعفران خاک لومی شنی است که ترکیبی از شن، ماسه و خاک رس را تشکیل می‌دهد. همچنین میزان PH آب و خاک نیز باید ۷.۵-۶.۵ باشد. میزان شوری آب مناسب برای آبیاری زعفران بهتر است کمتر از ۲.۰۰۰ میکروموس بر سانتی‌متر باشد. البته پیاز زعفران می‌تواند شوری نزدیک به ۴.۰۰۰ میکروموس  را  نیز تحمل  کند.

آبیاری زعفران-  از دیگر نکات مهم برای کاشت زعفران در شهرها و روستاهای زعفران‌خیز مربوط به آبیاری است که توجه به زمان‌بندی، میزان و نحوه آبیاری زعفران نیز نقش موثری در کیفیت محصول دارد. زعفران یک گیاه کم‌آب است؛ ولی پیاز آن در دوره رشد به رطوبت کافی نیاز دارد. آبیاری زعفران از ۴ مرحله تشکیل شده است که مرحله اول و چهارم بسیار مهم هستند. مرحله سوم آبیاری برای روستاها و شهرهای تولید زعفران است که در مناطق خشک و بدون بارندگی  قرار  دارند.

 زمان کاشت زعفران- از دیگر موارد مهم در کاشت بهترین نوع زعفران ایران زمان کاشت است. زمان کاشت بر اساس شرایط اقلیمی متفاوت است؛ ولی معمولا زمان کاشت زعفران به‌ویژه در استان خراسان از خردادماه آغاز می‌شود. به دلیل گرمای هوا در ماه‌های تیر و مرداد کاشت زعفران در شهرها و روستاهای زعفران‌خیز ایران، نباید پیاز زعفران در تیر و مرداد کاشته شود.

روش‌های کاشت زعفران – معمولا اواخر بهار مناسب‌ترین فصل برای کشت زعفران است و پیاز زعفران به سه روش کاشته می‌شود که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم: 

شهرها و روستاهای زعفران خیز؛ کشت خاکی- اولین روش کشت بهترین زعفران ایران کشت خاکی است. این روش کشت که در شهرهای تولید زعفران اجرا می‌شود قدیمی‌ترین و رایج‌ترین روش کشت است. کشت خاکی روش یک‌بار کشت است و بدون جابه‌جایی پیاز زعفران تا ۸-۷ سال  می‌توان از آن  محصول  برداشت کرد.

 کشت در منزل- روش دیگر برای کشت زعفران، کاشت زعفران در منزل است که در گلدان یا جعبه انجام می‌شود. در این روش کشت که محدودتر است باید تمام موارد و نکات مربوط به کشت خاکی شامل آبیاری، نور مناسب، دما  و…  رعایت  شود.

کشت گلخانه‌‌ای- آخرین روش کشت زعفران، کشت گلخانه‌ای است که روشی جدید محسوب می‌شود و از این روش در شهرها و روستاهای زعفران‌خیز استفاده نمی‌شود؛ بلکه در مناطقی اجرا می‌شود که اقلیمی ناسازگار برای رشد زعفران دارند. برای کاشت زعفران گلخانه‌ای از روش کشت ایروپونیک استفاده می‌شود.

شهرها و روستاهای زعفران‌خیز ایران در استان خراسان – زعفران گیاهی ارزشمند است که خواص فراوانی داشته و علاوه بر ارزش غذایی بالا، ارزش‌های دارویی بی‌نظیری هم دارد. خاستگاه اصلی زعفران استان خراسان و به‌ویژه شهر قائن است که بهترین زعفران ایران و جهان در آن کشت می‌شود. علاوه بر این در شهرهای و روستاهایی از ایران هم که ویژگی‌های اقلیمی و آب‌وهوایی مناسب را برای کشت داشته باشند زعفران کاشته می‌شود. در ادامه شهرها و روستاهای زعفران‌خیز استان خراسان را معرفی می‌کنیم.

قائن- در بین شهرها و روستاهای زعفران‌خیز، زعفران قائنات معروف‌ترین زعفران در ایران و با بهترین کیفیت است. شرایط آب‌و‌هوایی مناسب موجب شده است تا بهترین زعفران ایران در این شهر عمل آید. منبع درآمد بسیاری از ساکنان قائن کشت زعفران است به صورتی که طبق آمار حدود ۴۵۰۰ هکتار از مزارع شهرستان قائن زعفران کاشته شده و هرسال تقریبا ۳۰ تن زعفران از این مزارع برداشت می‌شود. به دلیل کیفیت زعفران این منطقه، تشخیص زعفران اصل  قائنات  اهمیت  زیادی دارد.

 گناباد- از دیگر شهرهای تولید زعفران ایران گناباد است که این شهرستان نیز سابقه‌ای طولانی در تولید زعفران مرغوب دارد. طبق آزمایش‌های انجام‌شده روی زعفران تولیدشده در گناباد، محصول زعفران این شهرستان کیفیت بالایی داشته عطر و طعم آن  ممتاز  است.

فردوس- از دیگر شهرها و روستاهای زعفران‌خیز ایران استان خراسان، شهر فردوس است که شرایطی بسیار مناسب برای کاشت و عمل‌آوری بهترین زعفران ایران را دارد. کیفیت زمین کشاورزی، پیاز مرغوب، دانش بالای کشاورزان و دست‌اندرکاران کشت زعفران و پیروی از استانداردهای کشاورزی، فردوس را به یکی دیگر از بهترین شهرهای تولید زعفران تبدیل کرده است.

تربیت‌حیدریه- آب‌وهوای مناسب تربت‌حیدریه این منطقه را به یکی دیگر از مراکز بزرگ کاشت بهترین زعفران ایران تبدیل کرده است. حدود ۲۰ هزار هکتار از زمین‌های تربت حیدریه زیر کشت زعفران هستند و سالانه ۱۰۰ تن زعفران خشک از مزارع این منطقه برداشت می‌شود.

تایباد- در بین شهرها و روستاهای زعفران‌خیز استان خراسان شاید نام تایباد کمتر به گوش خورده باشد؛ ولی محصول زعفران این منطقه نیز کیفیت بسیار خوبی دارد. باید گفت که یکی دیگر از بهترین انواع زعفران ایران در این منطقه تولید می‌شود. حدود ۸ هزار هکتار از زمین‌های تایباد  زیر کشت زعفران هستند.

خواف- شهرستان خواف در استان خراسان از دیگر شهرهای تولید زعفران ایران است که حدود ۷۰۰ هکتار از زمین‌های آن زیر کشت زعفران قرار دارند. البته در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارش، سرما و یخ‌بندان بی‌سابقه و خشکسالی برداشت محصول زعفران خواف کاهش‌یافته است؛ ولی کیفیت زعفران این منطقه نیز در سطح بسیار خوبی قرار  دارد.

کشت زعفران در سایر مناطق ایران

علاوه بر استان خراسان در استان‌های دیگر ایران نیز زعفران کشت و تولید می‌شود. در ادامه به شهرها و روستاهای زعفران‌خیز  ایران  در استان‌های  مختلف  می‌پردازیم.

 استان همدان- در استان همدان به دلیل وجود شرایط آب‌ و هوایی مناسب، کیفیت خاک و نیروی کار ماهر و فعال زعفران کشت شده و محصولی باکیفیت به دست می‌آید. در شهرها و روستاهای زعفران‌خیز استان همدان حدود ۲۷۰ هکتار زمین زیر‌کشت زعفران است. شهرهای تولید زعفران در استان همدان شامل ملایر، کبودرآهنگ، همدان، تویسرکان،  قهاوند، رزن  و  بهار  هستند.

استان کرمان- کاشت زعفران در استان کرمان نیز سابقه طولانی دارد و ۱۶۰۰ هکتار از زمین‌های این استان زیر کشت زعفران هستند. می‌توان گفت زعفران بخش مهمی از فرهنگ و اقتصاد استان کرمان بوده و اشتغالزایی فراوانی به همراه دارد. بهترین زعفران ایران مربوط به استان کرمان در شهرستان‌های سیرجان، شهر بابک، ریگان، بافت، زرند و بردسیر  تولید  می‌شود.

استان یزد- برخی از شهرها و روستاهای استان یزد نیز دارای شرایط مناسب برای کشت زعفران هستند. سطح زیر کشت زعفران در استان یزد حدود ۹۰۰ هکتار است و نیروی ماهر انسانی در مزارع یزد و برخورداری از دانش بالای کشاورزی موجب شده است تا در یزد نیز نمونه دیگری از بهترین انواع زعفران ایران تولید شود. شهرها و روستاهای زعفران‌خیز استان یزد در شهرستان‌های بافق، بهاباد، مهریز و ابرکوه  قرار  دارند.

استان اصفهان- علاوه بر مناطقی که گفته شد استان اصفهان نیز از مناطق مهم در تولید بهترین زعفران ایران است. استان اصفهان در مقام پنجم تولید زعفران ایران قرار دارد و حدود ۱۳۰۰ هکتار از زمین‌های این استان به کشت زعفران اختصاص دارند. شهرها و روستاهای زعفران‌خیز استان اصفهان در شهرستان‌های نایین، گلپایگان، میمه، نجف‌آباد، نطنز، تیران و کرون، شاهین شهر و اصفهان هستند .

 استان قم- شرایط آب‌وهوایی استان قم به‌ویژه بخش کوهستانی کهک بسیار مناسب کاشت زعفران است. زمین‌های مناسب و حاصلخیز برای کاشت زعفران و نیروی انسانی موجب شده است تا استان قم نیز ظرفیت بالایی برای تولید زعفران ایران داشته باشد. در حال حاضر حدود ۳۰ هکتار از زمین‌های استان قم به‌ویژه در بخش کهک زیر کشت زعفران  هستند.

استان آذربایجان شرقی- شهرها و روستاهای زعفران‌خیز در استان آذربایجان شرقی نیز وجود دارند که محصولی با کیفیت بالا تولید می‌کنند. حدود ۳۵۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی این استان زیر کشت زعفران بوده و این محصول بیشتر در شهرستان‌های شبستر، آذرشهر و اهر کشت می‌شود.

استان کردستان-  در چند سال گذشته کشت زعفران در استان کردستان نیز رونق یافته و به دلیل نیروی کار انسانی و شرایط اقلیمی مناسب می‌توان در این منطقه نیز بهترین زعفران ایران را عمل آورد. در حال حاضر سطح زیر کشت زعفران در استان کردستان ۴۲هکتار است و شهرها و روستاهای زعفران‌خیز کردستان در شهرستان‌های دهگلان، بانه، بیجار و سنندج قرار دارند.

استان لرستان- شهرهای تولید زعفران در استان لرستان در شهرستان‌های خرم‌آباد، دورود، پلدختر و الیگودرز هستند. زمین‌های کشاورزی این مناطق، آب‌وهوای مناسب و نیروی انسانی نیازمند کار، استان لرستان را به یکی دیگر از مناطق مناسب برای تولید زعفران تبدیل کرده است. سطح زیر کشت زعفران در استان لرستان حدود ۳۸۰ هکتار است.

استان فارس- حدود ۱۱۰۰ هکتار از زمین‌های استان فارس نیز زیر کشت زعفران بوده و سالانه نزدیک به ۴ تن زعفران در این استان تولید می‌شود. استفاده از پیاز زعفران مرغوب، خاک‌حاصلخیز و توجه به اصول کاشت زعفران، استان فارس را به یکی دیگر از مناطق مناسب کشت زعفران تبدیل کرده است.

جمع‌بندی – علاوه بر شهرها و روستاهای زعفران‌خیز استان خراسان مانند قائن، فردوس، تربت‌حیدریه و گناباد، در بسیاری از مناطق دیگر ایران نیز زعفران کشت می‌شود. ازجمله استان‌های تولیدکننده زعفران ایران می‌توان استان کرمان، قم، فارس، همدان، لرستان، کردستان و استان اصفهان  را  نام برد.

زعفران تولیدشده در بسیاری از این مناطق کیفیت بالایی دارند. آنچه دراین‌بین باید به آن اشاره کرد اینکه خاستگاه اولیه زعفران استان خراسان بوده و می‌توان اذعان کرد که بهترین زعفران ایران در استان خراسان و به‌ویژه شهرستان قائن تولید می‌شود. البته شهرهای تولید زعفران ایران در استان‌های دیگر نیز با بهره‌گیری از نهاده‌های کشاورزی مرغوب، دانش کشاورزی و رعایت استانداردهای لازم محصولی با بهترین کیفیت تولید می‌کنند

منبع: زعفرانیه