چرا افراد مبتلا به دیابت افسردگی می‌گیرند؟ | سلامت روان دانش‌آموزان دیابتی به این دلیل در خطر است

همشهری‌آنلاین – پروانه بندپی: دیابت، یک بیماری مزمن است که زندگی میلیون‌ها نفر در جهان را تحت تاثیر قرار داده است. از هر ۱۰ نفر در جهان، یک نفر به دیابت مبتلا است.

در ایران دیابت همیشه چهارمین علت مرگ و میر به حساب می‌آید. ۵.۵ میلیون نفر ایرانی مبتلا به دیابت هستند و خیلی از آنها از بیماری خود خبر ندارند! موضوع مهم‌تر این که به دلیل مزمن بودن این بیماری و نیاز به کنترل و مدیریت ۲۴ ساعته، سلامت روان خیلی از این بیماران به خطر می‌افتد.

مطالعات گوناگون نشان می‌دهد که افراد مبتلا به دیابت، ۲ تا ۳ برابر بیشتر از افراد دیگر در معرض ابتلا به افسردگی هستند. دلیل این موضوع می‌تواند عوامل مختلفی مثل مزمن بودن این بیماری و نیاز به کنترل شبانه‌روزی آن، چالش‌های مربوط به مدیریت بیماری مثل محدودیت در خوردن خوراکی‌ها و نیز فشارِ روانیِ ناشی از انگ دیابت باشد. نکته مهم‌تر این که افسردگی فقط در ۲۵ تا ۵۰ درصد افراد دیابتی تشخیص داده می‌شود. چراکه خیلی‌ها علائم اضطراب و افسردگی در خود را با علائم افت قند خون اشتباه می‌گیرند.

بیشتر بخوانید؛

چرا افراد مبتلا به دیابت دچار افسردگی می‌شوند؟

سلامت روان افراد مبتلا به دیابت تا حدی اهمیت دارد که یک روز از هفته ملی پیشگیری از دیابت (۱۹ تا ۲۵ آبان) “دیابت و سلامت روان” نام‌گذاری شده و شعار روز جهانی دیابت در سال ۲۰۲۴ هم “با دیابت خوب زندگی کنیم” (Diabetes and Well- being) انتخاب شده است.

همشهری‌آنلاین درباره ارتباط دیابت و ابتلا به بیماری‌های روانی گفتگویی با دکتر محمدرضا شالبافان، روانپزشک، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران و سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت و درمان انجام داده است.

شالبافان می‌گوید: دیابت هم مثل اکثر بیماری‌های مزمن علاوه بر این که ممکن است عوارض مختلفی برای ارگان‌های مختلف بدن داشته باشد، می‌تواند سلامت روان فرد مبتلا را هم از چند جنبه تحت تاثیر قرار دهد. یک جنبه‌اش این است که بیماری‌های مزمن مثل دیابت نیازمند بررسی‌های منظم، انجام آزمایش‌های دوره‌ای و مصرف منظم داروها است که همین موارد می‌تواند استرس مزمنی در فرد ایجاد کند که بدیهی است مثل هر استرس دیگری از جمله استرس شغلی، اجتماعی و مالی، فرد را بیشتر مستعدِ ابتلا به اختلالات روانپزشکی به خصوص اضطراب و افسردگی کند.

ابتلا به بیماری‌های روانی، کنترل دیابت را کم می‌کند

سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت و درمان ادامه می‌دهد: همان طور که افراد مبتلا به دیابت باید دوره‌ای آزمایشات کلیه انجام دهند، معاینات چشمی انجام دهند، وضعیت پوست و عفونت‌های احتمالی پوستی در آنها بررسی شود، سلامت روان آنان هم می‌تواند آسیب جدی ببیند. به نحوی که نه تنها کیفیت زندگی این افراد به وضوح تحت تاثیر قرار می‌گیرد، بلکه احتمال مدیریت و کنترل دیابت را در آنها کم می‌کند.

این استاد دانشگاه توضیح بیشتری در این باره می‌دهد و می‌گوید: بیمار دیابتی نیاز دارد هر روز دارو مصرف کند – خوراکی یا تزریقی -، خیلی از آنها باید چند بار در روز قند خون خود را اندازه‌گیری کنند و آن را برای ارزیابی و درمان دقیق‌تر به پزشک خود ارائه کنند، همچنین باید یک سری خوراکی‌ها را با محدودیت و مراقبت مصرف کنند. خب چنین فردی اگر در طول بیماری دچار افسردگی شود، احتمال این که از درمان تبعیت کند و خودمراقبتی را جدی بگیرد یا ارزیابی‌ها را پیگیری کند، کاهش پیدا می‌کند و همین باعث می‌شود که تلاش خودش، خانواده‌اش و پزشک یا کادر درمان برای کنترل دیابت به مشکل بخورد.

این روانپزشک می‌گوید: البته علم آن قدر پیشرفت کرده که اگر دیابت به موقع تشخیص داده شود و با درمان‌های به‌موقع طوری مدیریت شود که قند خون فرد مکررا بالا نرود، به احتمال قوی فرد مبتلا مثل افراد عادی طول عمر کافی و زندگی باکیفیتی خواهد داشت و دچار مشکلات خاصی نخواهد شد. پس خودمراقبتی برای دیابتی‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد.

مراقب سلامت روانِ کودکان دیابتی باشیم

دیابت دو نوع دارد؛ نوع ۱ و نوع ۲. دیابت نوع ۱ عموما از دوران کودکی و نوجوانی شروع می‌شود و وابسته به تزریق انسولین است. این را کتر شالبافان می‌گوید و تاکید می‌کند: کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت در این دوره حساس زندگی با شرایط ویژه‌ای مواجه می‌شوند و بنابراین از نظر سلامت روان باید مراقبت ویژه‌ای بگیرند. چون کودک یا نوجوانی که دچار این بیماری می‌شود، هنوز توانایی و تجارب روانیِ کافی برای مدیریت شرایط پر استرس را ندارد و همین می‌تواند کمک کند تا احتمال ابتلا به بیماری‌های روانپزشکی در این سنین بالا برود.

سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت می‌گوید: کودکان مبتلا به دیابت خیلی اوقات ناچارند انسولین را در مدرسه به خود تزریق کنند، یا قند خون خود را در کلاس اندازه بگیرند، یا یک سری خوراکی‌ها را با مراقبت مصرف کنند، این در حالی است که هم‌کلاسی‌های آنها همه خوراکی‌ها را راحت مصرف می‌کنند. این تفاوت‌ها یا در چشم بودن‌ها اوایل برای کودک آزاردهنده است. این کودکان در بعضی ورزش‌ها اذیت می‌شوند، یا گاهی قندشان از کنترل خارج می‌شود و از حال می‌روند، یا گاهی همکلاسی‌ها واکنش‌هایی نشان می‌دهند که ممکن است برای کودک و نوجوانِ مبتلا به دیابت آزاردهنده باشد.

شالبافان تاکید می‌کند: متفاوت‌بودن برای هیچ کودکی خوشایند نیست و باعث می‌شود که احساس کند مثل بقیه عادی نیست و نتواند تعامل درستی با آنها داشته باشد. ولی با آموزش دادن به معلمان، اولیای مدرسه و دانش‌آموزان شرایط مدیریت می‌شود و این احساس تفاوت اتفاق نمی‌افتد یا به حداقل می‌رسد.

این روانپزشک می‌گوید: یکی از مهم‌ترین چیزهایی که باعث می‌شود بچه‌ها از هر جهت رشد مناسبی داشته باشند، این است که از هم‌سالان خود بازخورد خوبی بگیرند و بتوانند رابطه خوبی با آنها داشته باشند. اگر ما به عنوان والدین و اولیای مدرسه از آنها به خوبی مراقبت نکنیم، ممکن است شرایط برای کودکان دیابتی به خوبی پیش نرود. ولی اگر والدین حساسیت‌های لازم را به اولیای مدرسه منتقل کنند و آموزش‌های لازم درباره دیابت به دانش‌آموزان دیگر هم داده شود تا کودک دیابتی بتواند سال‌های اولیه‌ی ابتلا به دیابت را سپری کند و شرایطش روی روال بیفتد، این کودکان هم می‌توانند زندگی باکیفیتی را تجربه کنند.

تکنیک‌هایی برای درمان افسردگی هست

سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت می‌گوید: واقعیت این است که درمان دیابت در دهه اخیر پیشرفت جدی کرده و الان افراد مبتلا راحت می‌توانند زندگی روزمره خوب و شرایط باثباتی داشته باشند. به شرطی که هم تبعیت درمان داشته باشند و هم به سلامت روان خود اهمیت بدهند.

شالبافان تاکید می‌کند: مطالعات مختلف نشان داده که اگر فرد مبتلا به دیابت دچار بیماری‌های روانپزشکی شود، درصورتی که بیماری‌اش کنترل شود، دیابتش هم کنترل خواهد شد. الان چه از نظر درمان‌های غیردارویی مثل روان‌درمانی و چه از نظر درمان‌های دارویی روانپزشکی، تکنیک‌های خوبی برای درمان افسردگی وجود دارد که خیلی از آنها در بیماری‌های مزمنی مثل دیابت قابل استفاده هستند و باعث بهبود بیمار می‌شوند.

این روانپزشک در ادامه درباره گارد گرفتن بیماران دیابتی دربرابر درمان افسردگی به دلیل هراس از مصرف داروهای بیشتر، می‌گوید: تمایل همه روان‌درمانگران و روانپزشکان این است که بیماری‌های روانپزشکیِ بیمار دیابتی را با کمترین میزان دارو درمان کنند. در خیلی از موارد اگر بیمار به موقع مراجعه کند و از دارودرمانی تبعیت کند، می‌توان با داروهای کمتری، بیماری روانی او را درمان کرد.

به گفته این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران، مشکل عموما وقتی ایجاد می‌شود که به دلیل باورهای ناشی از انگ بیماری‌های روانپزشکی، فرد دیر مراجعه کند و وقتی مراجعه می‌کند که بیماری جدی شده و آن موقع لازم است که داروهای بیشتری دریافت کند. اما باید گفت خیلی از بیماران معمولا با درمان‌های غیردارویی و روان‌درمانی پاسخ درمانی مناسبی می‌گیرند و افسردگی‌شان بهبود پیدا می‌کند.

این روانپزشک می‌گوید: واقعیت این است که همان طور که امکان دارد روزی مبتلا به دیابت یا سایر بیماری‌ها شویم، ممکن است دچار بیماری‌های روانپزشکی هم بشویم. مهم این است که بیماری‌های خود را جدی بگیریم و درمان خود را پیگیری کنیم.