چرا باید به نشست ریاض مثبت نگاه کرد؟

میراحمدرضا مشرف، پژوهشگر مسائل بین‌الملل: نشست سران کشورهای اسلامی و عربی در شهر ریاض عربستان سعودی با محوریت مسائل خاورمیانه و در رأس آن موضوع تجاوزهای رژیم صهیونیستی به غزه و لبنان، در شرایطی به کار خود پایان داد که در آن بر حمایت قاطع و یکپارچه جهان اسلام از فلسطین و لبنان و محکومیت تجاوزهای رژیم صهیونیستی به دیگر کشورهای اسلامی تأکید شد.

لزوم تشکیل کشور مستقل فلسطینی به پایتختی قدس شرقی و معرفی این شهر به‌عنوان پایتخت تغییرناپذیر و ابدی فلسطین، ضرورت احقاق‌حق آوارگان فلسطینی، محکومیت حملات رژیم صهیونیستی به سرزمین‌ها و کشورهای اسلامی مانند غزه، لبنان، سوریه و ایران، درخواست تعلیق عضویت رژیم صهیونیستی در سازمان ملل، اعمال تحریم علیه این رژیم به‌خصوص در حوزه تسلیحاتی و تأکید بر نیاز به ترسیم یک جدول زمانی برای ایجاد کشور مستقل فلسطینی همگی بخشی از توافقاتی بودند که در سایه اجماع کامل کشورهای اسلامی به دست آمدند.

اگرچه جهان اسلام از این دست کنفرانس‌ها برای احقاق‌حق فلسطین زیاد به خود دیده و بدون روشن شدن دورنمایی از نتایج و دستاوردهای ملموس اجلاس ریاض، نباید زیاده از حد در مورد آن خوشبینی و رؤیاپردازی کرد، بااین‌حال می‌توان گفت این نشست از برخی جهات با اجلاس‌های پیشین متفاوت بوده و می‌تواند بارقه‌های امیدواری را بین مسلمانان و به‌طور خاص در میان فلسطینیان زنده کند.

   حرکت جهان اسلام به‌سوی اجماع و یکپارچگی

در وهله اول باید گفت ماهیت برگزاری چنین نشستی- آن هم با مشارکت گسترده اغلب کشورهای اسلامی- در نوع خود می‌تواند درخور تأمل و توجه باشد. مدت‌ها بود جهان اسلام از اختلافات و نزاع‌های درونی رنج می‌برد. فتنه بزرگ داعش در منطقه، منازعات در یمن، لیبی، سودان و برخی دیگر از کشورهای اسلامی طی سالیان اخیر، آسیب‌های جدی به یکپارچگی جهان اسلام وارد کرده که بدون‌شک اوضاع کنونی در غزه و لبنان و قساوت‌ها و جنایت‌های بی‌وقفه رژیم صهیونیستی را باید تا حد زیادی ثمره همین اوضاع آشفته درونی جهان اسلام تلقی کرد.

بااین‌حال نشست اخیر در ریاض در فضایی کاملاً متفاوت برگزار شد؛ دعوت بی‌سابقه ریاض از بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه و فضای به‌شدت تغییریافته در روابط ریاض و تهران را- که با درخواست عربستان برای محکومیت قاطع نقض حاکمیت ایران از سوی رژیم صهیونیستی توأم شد- باید بازتاب‌دهنده بخشی از این تحولات مثبت درونی جهان اسلام تلقی کرد. در مورد مسئله فلسطین هم به‌رغم باقی ماندن برخی اختلاف‌نظرها و تفاوت در دیدگاه‌ها، به نظر می‌رسد روند کلی به‌سوی اجماع کشورهای اسلامی در این حوزه درحال حرکت است.

   پایان رؤیای رژیم صهیونیستی

اجلاس ریاض بر یک فرایند مهم دیگر که در این سال‌ها به نقطه اوج خود رسیده بود نیز مهر پایان زد؛ اینکه رژیم صهیونیستی می‌تواند بدون توجه به مسئله فلسطین و آرمان تشکیل یک کشور فلسطینی مستقل، به فرایند عادی‌سازی روابط خود با جهان اسلام و به‌ویژه جهان عرب ادامه دهد. تا پیش از وقایع ۷ اکتبر تقریباً این مسئله در بسیاری از کشورهای عربی و حتی در جهان اسلام پذیرفته‌شده بود که عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی را می‌توان از تشکیل کشوری مستقل فلسطینی جداسازی کرد.

در سایه چنین شرایطی بود که رژیم صهیونیستی بدون هرگونه ممانعتی به گسترش شهرک‌سازی در کرانه باختری و محاصره غزه روی آورد؛ اما نشست اخیر ریاض نشان داد که تمامی این معادلات برهم‌خورده و ورق به زیان رژیم صهیونیستی برگشته است. در همین راستا وزیر خارجه عربستان که از کشورش به‌عنوان یکی از نامزدهای اصلی بعدی عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی نام‌برده می‌شد، در ریاض تأکید می‌کند بدون تشکیل کشوری فلسطینی، خبری از عادی‌سازی روابط با تل‌آویو نخواهد بود.

در بیانیه پایانی نشست هم تمامی کشورهای اسلامی علاوه بر لزوم تشکیل کشور مستقل فلسطینی بر تغییرناپذیر بودن قدس به‌عنوان پایتخت این کشور تأکید می‌کنند. در این میان نکته مهم این است که این تحول در جهان اسلام در مقطع حساسی رخ می‌دهد؛ در زمانی که راست‌گراترین دولت تاریخ رژیم صهیونیستی بر سر کار آمده و عملا نشان داده به‌هیچ‌عنوان به توافقات پیشین در مورد راه‌حل دو کشوری پایبند نخواهد بود.

دقیقاً بر همین اساس است که گیدئون سعار، وزیر خارجه جدید کابینه نتانیاهو، هم‌زمان با نشست کشورهای اسلامی در ریاض، تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی را به‌عنوان یک هدف «واقع بینانه» رد می‌کند. «اسموتریچ» یکی دیگر از اعضای کابینه نتانیاهو و از راست‌گرایان افراطی یهودی نیز در جمع حامیان خود، سال ۲۰۲۵ را سال حاکمیت رژیم صهیونیستی بر «کرانه باختری» تلقی می‌کند.

بدین ترتیب به نظر می‌رسد جهان اسلام و به‌ویژه کشورهای عربی، یک‌بار دیگر هوشیاری خود را بازیافته‌اند و به مکر و حیله‌های رژیم صهیونیستی و زمان خریدن آن برای محو کامل نام فلسطین از نقشه جهانی پی‌برده‌اند، بنابراین باید امیدوار بود این هوشیاری همچنان پایدار باقی بماند.

   راهبرد یکپارچه دربرابر سیاست‌های نامشخص ترامپ

به نظر می‌رسد روی کار آمدن ترامپ در آمریکا بیش از همه دولت نتانیاهو و حامیان افراط‌گرای او را خشنود کرده است. بدون‌شک سیاست‌های دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ کاملاً در راستای تأمین منافع رژیم صهیونیستی قرار داشته است.

انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس، به رسمیت شناختن اشغال بلندی‌های جولان و حمایت شهرک‌سازی‌های گسترده و خلاف قوانین بین‌المللی همگی تنها بخشی از این حمایت‌های بی‌دریغ ترامپ از تل‌آویو محسوب می‌شوند. در این شرایط به نظر می‌رسد دولت نتانیاهو و افراط‌گرایان یهودی روی بازگشت ترامپ حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند.

در این راستا از رسانه‌های رژیم صهیونیستی نقل‌قول شده که یکی از وزرای کابینه نتانیاهو گفته با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، تنها یک‌قدم با اعمال حاکمیت قانونی بر شهرک‌های اشغالی فاصله داریم و اکنون بهترین زمان برای اجرای این کار است. گویا او دستورات مربوط به فرایند الحاق را به سازمان‌های مربوطه ارسال کرده است. این موضوع از دید جهان اسلام و حتی کشورهای عربی همچون عربستان سعودی دور نمانده و بسیاری از منابع هماهنگی برای اتخاذ راهبرد مشترک جهان اسلام دربرابر بازگشت ترامپ به کاخ سفید را یکی از انگیزه‌های اصلی برگزاری این نشست عنوان کرده‌اند.

درعین‌حال کشورهای اسلامی نگرانی‌هایی نیز در مورد تحرکات رژیم صهیونیستی در دوران اردک لنگ (فاصله اعلام نتایج تا انتقال قدرت از یک رئیس‌جمهور به رئیس‌جمهور جدید در کاخ سفید) دارند؛ اینکه رژیم صهیونیستی بخواهد از این دوران نابسامانی در کاخ سفید برای بالا بردن تنش‌ها و رسیدن به اهداف خود در منطقه استفاده کند، بنابراین ارتقای هماهنگی برای گذار از این دوران را هم می‌توان یکی از برنامه‌ها و اهداف نشست ریاض تلقی کرد.