زعفران ایران به کام همسایگان

در سال جاری ۱۲۷هزارهکتار از اراضی به کشت زعفران اختصاص یافته است. درحال‌حاضر ۲۳ استان کشور، پیاز زعفران کشت می‌کنند و بیش از ۹۳ درصد تولید این محصول نیز در خراسان بزرگ انجام‌می‌شود.بیش از ۷۰ درصد زعفران کشور در استان خراسان‌رضوی تولید می‌شود و طی چند سال اخیر با اقدامات انجام شده و انتقال دانش به مزارع، متوسط عملکرد تولید زعفران از ۵/۳ کیلو‌گرم در هر هکتار به ۹ کیلوگرم در هکتار افزایش یافته است. نکته قابل توجه این است که کشاورزان پیشرو در ایران در هر هکتار حدود ۳۰ کیلوگرم زعفران تولید می‌کنند.با وجود تولید حدود ۹۰ درصد این محصول، وضعیت بازارصادرات گویای فاجعه‌ای عظیم ومظلومیتی غریب برای این محصول راهبردی درعرصه جهانی است وگلایه زعفران‌کاران از هزینه بالای تمام شده آن در مقابل بهای نسبتا ارزان این کالا و داد و فغان تجار و صادرکنندگان این محصول ایرانی در برابر آوازه زعفران کشورهای دیگر از‌جمله چین، اسپانیا و حتی افغانستان، از دیگر نمودهای ضعف جایگاه زعفران ایرانی است، حال آن‌که ازدیرباز زعفران،محصول شاخص تولیدی وصادراتی ایران‌زمین بوده اما درسال‌جاری میزان صادرات زعفران کاهش یافته است.بیشترین صادرات زعفران ایران به چین، امارات و اسپانیا بوده است که در شش ماهه نخست سال‌جاری صادرات به چین بیشترین کاهش را داشته و امارات مقصد اول زعفران صادراتی ایران است. صادرات زعفران به امارات نیز ۳۲ درصد کاهشی بوده است و از ۲۳.۱۲۱تن در شش ماهه نخست سال گذشته به ۱۵.۶۱۰تن در شش ماهه نخست سال‌جاری کاهش یافت. صادرات زعفران به اسپانیا نیز کاهشی بوده به‌طوری‌که صادرات زعفران به اسپانیا از ۱۸.۸۹۷تن در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۲ با ۴۱ درصد کاهش به ۱۱.۵۶ تن در مدت مشابه سال‌جاری رسیده است. 
   
میزان قاچاق زعفران ایران به افغانستان
در حالی‌که این محصول جزو کالاهای استراتژیک تولیدی ایران است، به همان میزان که صادرات آن کاهشی بوده، قاچاق آن رو‌به‌افزایش است و به گفته علی شریعتی‌مقدم، رئیس صندوق توسعه صادرات زعفران بخش عمده‌ای از زعفران کشور به افغانستان قاچاق می‌شود. بین ۹۰ تا ۱۰۰ تن زعفران ما قاچاق می‌شود و دلیل آن هم این است که به‌دلیل ماهیت زعفران که حجم کم و ارزش بالایی دارد نسبت به سایر محصولات قاچاق آن اقدام پیچیده‌ای نیست. بخش عمده‌ای از زعفران نیز که به‌صورت قانونی صادر می‌شود از طریق کارت‌های یک‌بار مصرف است چراکه صادرکنندگان این اختلاف ارز را نمی‌توانند به واردکننده بدهند یا روش‌های رفع تعهدات ارزی عملی نیست تا حداقل ۵۰ درصد زعفران به این صورت صادر شود. 
وی افزود: اگر صادرات زعفران را به سه بخش تقسیم کنیم، دو‌قسمت بزرگ‌تر آن قاچاق است و بخشی نیز از طریق کارت‌های یک‌بار مصرف صادر می‌شود و بخش کوچک‌تر نیز کمتر از ۳۳ درصد است که توسط شرکت‌هایی که با سختی و زیان ارز را باز‌می‌گردانند، صادر می‌شود. حداقل ۵۰ تن زعفران ایران به افغانستان قاچاق شده و در آنجا بسته‌بندی و به نام این کشور صادر می‌شود. یک نظام حمایتی و تعرفه‌هایی به نفع افغانستان در هند، آمریکا و عربستان‌ وجود دارد و برخی حمایت‌هایی را دریافت می‌کند و این تعرفه برای کالایی که قیمت نسبتا بالایی دارد خیلی کمک بزرگی است ولی برای ما اشکال ماجرا این است که برای افغانستان با زعفران ایرانی برند ایجاد می‌شود.
علی شریعتی‌مقدم گفت: یک زمانی نگران بودیم که چرا زعفران ایران به اسم اسپانیا صادر می‌شود؟ اسپانیا کشوری است که قدمتی در زعفران داشته؛ شرکت‌هایی بازاریابی کردند و برخی از آنها ۱۰۰ سال قدمت دارند. ارتباط حمل‌و‌نقلی با آمریکا دارد اما حالا باید به این مسأله خیلی جدی فکر کنیم که چرا افغانستان باید جای ما را در این عرصه بگیرد؟
   
راه‌های خروج زعفران از کشور
سید‌روح‌ا… لطیفی، سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران نیز می‌گوید: چرایی این قاچاق به افغانستان در ابتدا به این دلیل است که استان‌های تولیدکننده اصلی این محصول، همجوار با افغانستان بوده و خروج زعفران از کشور از طریق شهروندان ایرانی و افغانستانی که گاهی اوقات نسبت قومی و فامیلی دارند راحت‌تر انجام می‌شود. موضوع دوم به مسأله رفع تعهد ارزی برمی‌گردد. تمایل به عدم بازگشت ارز، سبب شده تا بخشی از فعالان این حوزه به سمت صادرات غیررسمی کشیده شوند. موضوع سوم به همجواری افغانستان باکشورهندبر‌می‌گرددکه مصرف‌کننده ۵۰تا۶۰تن زعفران در سال است. همکاری این دو کشور در بحث تعرفه گمرکی سبب شده تا زعفران ایرانی اگر از کانال افغانستان به هند صادر شود برای این کشور با تعرفه صفردرصدی همراه است در‌حالی‌که این عدد برای تجار بامبدأ ایران به کشور هند۳۸درصد است.
   
پیمان‌سپاری ارزی
غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران، درباره مشکلات موجود در زمینه صادرات زعفران به ایسنا گفته: خراسان پایگاه تولید زعفران جهان است و متأسفانه تصمیماتی که در تهران گرفته می‌شود، تصمیمات غیرکارشناسی است. زعفران یک محصول استراتژیکی است که انحصارا در ایران تولید می‌شود و به‌دلیل این‌که این محصول در خراسان تولید می‌شود تصمیمات مرتبط با آن نیز شایسته است درخراسان گرفته شود چرا که تمام ذی‌نفعان زعفران از کشاورز، فرآوری‌کننده، توزیع‌کننده، صادر‌کننده و‌… درخراسان حضور دارند، بنابراین نیاز است تصمیماتی که گرفته می‌شود به خراسان تفویض به اختیار شود.‌وی افزود: مشکل بعدی در زمینه زعفران، پیمان‌سپاری برای بازگشت ارز حاصل از صادرات است، یعنی صادر‌کننده زعفران را با وجود تحریم‌ها و… صادر می‌کند و بعد برای این‌که ارز خود را به کشور بازگرداند ۵ درصد هزینه می‌کند. این ارز که به کشور باز‌می‌گردد حاصل فروش زعفران به خریدار و به قیمت روز بازار است و به‌طور مثال خریدار خارجی دلار را با صادر‌کننده ایرانی ۶۵ هزار تومان محاسبه کرده و صادر‌کننده ایرانی دلار ۶۵ هزار تومانی را باید ۴۷ هزار تومان به سامانه نیما بدهد تا بتواند تسویه کند و اگر نتواند به‌موقع تسویه‌حساب کند با وجود این‌که بر‌اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی فروش صادراتی آن از معافیت مالیاتی برخوردار است اما باید بابت آن مالیات پرداخت کند و آن بدهی که بابت صادرات زعفران به بانک مرکزی دارد همچنان محفوظ است و مدام تهدید می‌شود که کارت بازرگانی صادر‌کننده لغو‌ می‌شود و در همین راستا تبعات دیگری نیز برای او خواهد داشت.
میری ادامه داد: با توجه به هزینه‌ای که به صادر‌کننده تحمیل می‌شود و او نمی‌تواند از پس این هزینه برآید و باید دلار حاصل از فروش صادرات خود را ۲۰ هزار تومان ارزان‌تر به سامانه نیما دهد که در یک کیلو بین ۳۰ تا ۳۵ میلیون تومان برای او هزینه دارد؛ همچنین مالیات فروش داخلی نیز از صادر‌کننده دریافت می‌شود. ما خواسته یا ناخواسته شرایط را برای قاچاقچی فراهم کرده‌ایم و در نتیجه صادر‌کننده نمی‌تواند صادرات انجام دهد و فرد قاچاقچی، زعفران را با کیفیت پایین به‌صورت قاچاق از کشور خارج می‌کند که هیچ‌نفع و درآمدی هم برای کشور ندارد. این مسأله تنها به درآمد داشتن دولت و کشور ختم نمی‌شود بلکه به جایگاه زعفران ایران نیز لطمه می‌زند. صادر‌کننده نمی‌تواند با این قاچاقچی که قاچاق زعفران برای او هزینه‌ای ندارد در بازارهای جهانی رقابت کند، بنابراین مجبوراست که از عرصه صادرات کناره‌گیری کند و قاچاق جای صادرات را می‌گیرد.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران ضمن اشاره به این‌که ایران رکورد صادرات زعفران را دارد، اظهار کرد: در سال ۱۳۹۹، ۳۲۵ تن به ۴۷ کشور صادرات داشته‌ایم ولی در سال ۱۴۰۲ با ۶۷ کشور وارد‌کننده، صادرات ما کاهش داشته و به مرز ۲۲۳ تن رسیده است و این به این معنا نیست که مصرف زعفران در جهان کم شده، بلکه به این معناست که قاچاقچی جای صادر‌کننده را گرفته و درشرایطی که در۲۳استان کشور ما زعفران کشت می‌شود زعفران‌کاری توسعه یافته است و ممکن است تولید این محصول در آینده افزایش یابد. با توجه به این‌که زعفران محصولی صددرصد صادراتی است، باید موانع برداشته شود، در غیر این صورت کشاورز با مشکل مواجه خواهد شد و درخواست ما این است که موانع برداشته شود تا بتوانیم صادرات را توسعه دهیم و بتوانیم سرانه مصرف را در دنیا افزایش دهیم تا در آینده که میزان تولیدات افزایش یافت، دیگر کشاورز دچار خسارت نشود.